Afrika’da yeni bir futbol ligi kuruluyor: Afrika Süper Ligi

Avrupa profesyonel futbolunun iş ve ekonomisine yönelik önde gelen bağımsız incelemesi olan Futbol Finansmanının Yıllık İncelemesi’nin 31. baskısı, önemli aksamalara neden olan COVID-19 kısıtlamalarından etkilenen bir sezon olan 2020/21 sezonunun büyük bölümünde kapalı kapılar ardında oynanan ve stadyumların boş olduğu maçlar nedeniyle Avrupa kulüplerinin benzeri görülmemiş zorluklarla karşı karşıya kaldığını aktarıyor. Özellikle 2020/21 sezonunda maçların neredeyse tamamı seyircisiz oynanmasına ve bu anlamda büyük bir kaybın olmasına rağmen, Avrupa futbol pazarı, UEFA EURO 2020 turnuvası ve 2019/20 sezonunda ertelenen gelirin elde edilmesiyle gelir bazında %10 büyüyerek 27,6 milyar Euro'ya ulaştı. Bu durum 2021/22 sezonunda elde edilmesi öngörülen COVID öncesi gelir seviyelerine geri dönüşü sağlarken futbol ekonomisindeki gelir açısından önemli bir iyileşmeye işaret ediyor.

İngiltere Premier League 40 yılda yüzde 2400 büyüdü

Premier Lig 1992/93 yılında oynanan ilk sezonunun başlangıcından bu yana finansal ölçekteki kayda değer büyüme gerçekleştirdi. Bunun en büyük nedenlerinden biri de İngiltere'deki rekabetin ülke dışına çıkarak küresel anlamda da ilgi duyulacak bir seviyeye ulaşması olarak görülüyor. 2020/21 sezonunda Premier Lig'te kulüp başına ortalama gelirler 1992/93 yılında tüm kulüpler tarafından elde edilen tutarı dördüncü kez aştı ve toplam gelir %2400'ün üzerinde büyüme gerçekleştirerek 4,9 milyar sterline ulaştı. 40. yılına girerken yeni yayın anlaşmaları, tam kapasiteleri karşılaşmalara dönüş ve iyileştirilmiş ticari anlaşmalar sonucunda Premier Lig kulüplerine ait gelirin 2022/23 sezonunda 6 milyar sterlini aşması bekleniyor.

Avrupa'nın önde gelen ligleri

2020/21'de beş büyük ​​Avrupa ligi, önceki sezona göre %3 artışla toplam 15,6 milyar Euro gelir elde etti, ancak COVID-19 öncesinde gözlemlenen gelirlerin önemli ölçüde altında kaldı. Artık kulüplerin COVID-19'dan kurtulmanın mümkün olduğunca etkili olmasını sağlamak için bilinçli finansal kararların alınmasına her zamankinden daha fazla ihtiyacı var. Öte yandan tüm dünyada kadın futbolu da hızlı bir büyüme çağına girerken, kadın futbol kulüplerinin ve liglerinin kalıpları kırdığına, erkek futbolunun eski yapıları tarafından kısıtlanmayan benzersiz kimlikler, hayran kitleleri ve iş modelleri sistemi oluşturduğuna tanık oluyoruz.

Ligler arasında artan kutuplaşma gittikçe derinleşiyor

Tüm bu gelişmelere rağmen özellikle Avrupa futbolunda ve genel olarak dünya futbolunda yaşanan kutuplaşma giderek derinleşiyor. En gelişmiş ligler arasında yer alan İngiltere Premier League özellikle 2010'lu yılların başından itibaren oldukça büyüyerek diğer liglerin önemli ölçüde önüne geçti. 2000'li yıllarda özellikle İngiltere, İspanya ve İtalya arasında rekabet devam ederken ilerleyen yıllarda bu yarışa Almanya ve Fransa da eklendi. Böylelikle bu dönemlerde görece olarak daha rekabetçi bir ortam vardı. Ancak Premier League'in inanılmaz yükselişi birçok ligi geride bıraktı ve küresel izleyicilerin büyük bir kısmını kendisine çekti. Bu Premier League kulüplerinin kazancını Avrupa'da yer alan diğer büyük liglerde yer alan kulüplerin bile birkaç kat ötesine geçmesine neden oldu. Bu nedenle Avrupa ve dünyanın diğer yerlerinde futbol piyasasını farklı ülke ve kıtalara çekmek isteyen birçok girişim oluyor. Bunlardan biri de Afrika'da yaşanacak.

Afrika’da yeni bir turnuva düzenlenecek

Afrika Futbol Konfederasyonu (CAF) geçtiğimiz günlerde kıta çapında bir Afrika Süper Ligi planlarının olduğunu açıkladı. Gelecek yıl ağustos ayında düzenlenecek turnuvaya 16 ülkeden 24 kulüp katılacak. Yeni turnuva, Avrupa UEFA Şampiyonlar Ligi'ne çok benzeyen bir formatta olacak. Toplam 197 maçın oynanacağı turnuva her yıl ağustos ayından mayıs ayına kadar devam edecek. Turnuva Kuzey Afrika, Batı/Orta Afrika ve Doğu/Güney Afrika olmak üzere üç bölgede gruplanmış kulüplerle başlayacak ve en iyi 16 kulüp eleme aşamasına geçecek. CAF'tan gelecek olan 200 milyon dolar tutarındaki fonların %25'i kadın ve genç futbolunun gelişimine harcanacak. Geri kalanı ise turnuvaya katılacak kulüpler için para ödülü olarak ayrılacak. Turnuva sonunda şampiyon olan kulüp 11,5 milyon dolar değerindeki büyük ödülün sahibi olacak ve CAF'a üye olan tüm kulüpler 1 milyon dolar değerinde para alacak. Bu rakamlar, Afrika Şampiyonlar Ligi kulüp turnuvasının şu anki kazananları tarafından alınan 2,5 milyon dolardan oldukça yüksek. Afrika Şampiyonlar Ligi ve Konfederasyon Kupası ise tüm Afrika ülkelerinden gelen katılımlarla devam edecek, ancak her iki yarışmanın formatında bazı değişikliklere gidilecek. 2020-21 sezonunda tahmini 45 milyon dolar kaybeden CAF için yeni oluşturulan bu turnuva, televizyon haklarından büyük para kazanmanın bir yolu olarak görülüyor. Ancak CAF, 10 Ağustos tarihinde Tanzanya'da turnuva planları hakkında açıklamalarda bulunurken turnuvanın pratik gerçekleriyle ilgili sorulara çok az yanıt verdi. Açıklığa kavuşturulması gereken birçok soru var, ancak bu erken aşamada bile yeni Afrika Süper Ligi'nin güçlü ve zayıf yönleri olduğu oldukça açık.

Açıklığa kavuşturulması gereken konular

CAF'ın açıklığa kavuşturması gereken en az iki önemli konu var. Tüm futbol sezonu boyunca devam edecek olan önerilen Süper Lig, aynı anda kendi ulusal kulüp müsabakalarında karşılaşmalara katılacak olan 24 kulüp tarafından gerçekleştirilecek. Yani 24 kulüp yeni kurulacak turnuvada mücadele ederken aynı zamanda kendi ulusal liglerinde de mücadele etmeye devam edecek. Ancak kıtasal yarışmalar genellikle yerel liglerin seyrini bozuyor ve kulüplerin performanslarını etkiliyor. Öte yandan fikstürde de sıkışıklıkların yaşanmasına neden oluyor bu nedenle takımlar 3 günde bir maç yapmak zorunda kalıyorlar. Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Nijerya gibi yerlerde, kulüpler bazen İngiltere'deki kulüplerin lig maçları için kat ettikleri mesafenin üç katı kadar yolu karayolu ile seyahat ediyorlar. Bu nedenle kulüplerin uzun süre yerel fikstürlerden uzak kalmasıyla, yerel müsabakalar için seyahat düzenlemeleri daha karmaşık hale geliyor.

Dünya Kulüpler Kupası’na kim katılacak?

Ayrıca, Afrikalı oyuncular yurtdışında olan kulüplerle sözleşme imzalamak için sık sık seyahat ediyor. Zira Afrika'daki pek çok futbolcu başta İngiltere, Almanya, Belçika, Fransa ve İtalya olmak üzere pek çok Avrupa kulübünde yer alabilmek ve kariyerlerini yükseltebilmek için fırsatlar arıyorlar. Bu durum kıta düzeyinde genişletilmiş fikstürlere katılması istenen yerel kulüplerin kadro boyutlarını etkiliyor. İkinci bir sorun ise, bu turnuvanın galibinin, dünya futbol kuruluşu FIFA’nın bildirmesine göre, genişletilmiş Dünya Kulüpler Kupası turnuvasında otomatik olarak bir yeri olup olmayacağıdır. Afrika'dan gelen küresel rekabetin şu anki temsilcisinin Afrika Şampiyonlar Ligi'nin galibi olduğu göz önüne alındığında, bu durum oldukça önemlidir.

Yeni ligin faydaları

Bu turnuvadan beklenen 200 milyon dolar değerindeki para, pek çok kişinin düşündüğü kadar yüksek değil. 2015 yılında CAF, Lagardère Group ile 12 yıl boyunca yılda 100 milyon dolardan biraz daha az bir ücret karşılığında 1 milyar dolar tutarında bir TV hakları anlaşması imzaladı. CAF birkaç yıl sonra anlaşmayı iptal etse de, başka bölgelerde imzalanan benzer TV hakları sözleşmeleri göz önüne alındığında paranın çok az olduğu anlaşıldı. Örneğin Asya Futbol Konfederasyonu tarafından 2018 yılında 4 milyar dolar tutarında bir anlaşma imzalandı. Lagardère sözleşmesinden yedi yıl sonra, CAF'ın gelişmiş bir sözleşme imzalamasını beklemek için her türlü neden bulunuyor. Zira bu turnuvada çok daha güçlü takımlar yer alacak ve turnuvada çok sayıda maç oynanacak. Yeni Süper Lig, TV ilgisine çok daha uygun ve kulüpler için kıta çapında mevcut turnuvalardan daha büyük anlaşmaları çekmek için daha iyi bir konuma sahip. Öte yandan Afrika Ligi, 2022 yılında 2 milyar dolar para kazanan ve yalnızca ticari haklarla 1 milyar dolar ekstra gelir elde eden Avrupa'daki Şampiyonlar Ligi kadar popüler olmayacak ancak yine de yeni düzenlenecek bu turnuvanın kendi avantajları bulunuyor.

Turnuva Afrikalı futbolcuları kıta içinde tutmak için yeterli olmayabilir

CAF, bu rekabeti, pek çok kişinin geçimini sağlamak için kıta dışına seyahat etmekten caydırarak Afrika kulüplerini oyuncular için daha çekici hale getirecek bir rekabet olarak görüyor. Ancak, katılan kulüplerin çoğuna Afrika Süper Ligi getirisi, oyuncuları kıta içinde tutacak kadar önemli ölçüde olmayacak. Şu anda oyuncularının çoğunu elinde tutan ve hatta diğer Afrika ülkelerinden oyuncu bulan Kuzey Afrika kulüpleri avantajlı olacak. Bu kulüpler CAF'ın ödül parasını paylaşmak için önerdiği formata göre kıtanın diğer bölgelerindeki kulüplerle aralarındaki farkı açabilecekler. Oyuncuları Sahra altı Afrika kulüplerinde tutmak, bu yeni ligde bile oldukça zor olmaya devam edecek gibi duruyor. Öte yandan, CAF bu fırsatı özel sektöre ait kulüpleri güçlendirmek için sadece onlara erişim izni vererek kullanabilirdi. Ama CAF bunun yerine, bu kulüpler devlet destekli olsa bile mevcut performans gücüne dayalı olarak kulüpleri dahil etmeye çalışıyor. Kıta genelindeki en büyük sorunlardan biri devlet destekli kulüplerin ticari olarak gelişmeye zorlanmaması. Mali açıdan güçlü ve iş odaklı kulüplerin kurulması bu yeni lig tarafından desteklenmiyor.

Özet olarak

Genel olarak, Afrika Süper Ligi eğer CAF en iyi TV ve medya haklarını güvence altına almak için çok çalışırsa Afrika futboluna daha fazla fon getirecek. Özellikle kuzey Afrika'daki kulüpler, gelirlerini büyük olasılıkla artıracaklar. Ancak ne yazık ki CAF, mevcut planla Afrika'da ticari odaklı kulüp rekabeti geliştirme fırsatını kaçırmış gibi gözüküyor. Devlete ait kulüplerin katılmasına izin vermek, diğer kulüplerin küresel düzeyde rekabet edebilmeleri için ihtiyaç duydukları gelir kaynaklarını geliştirmeleri için bir engel oluşturuyor.