Teker teker değil TEKEL TEKEL eylem

Sloganlarını “Teker Teker Yok Olmamak İçin TEKEL TEKEL Birleşiyoruz” olarak belirleyen Tekel Bayileri Yardımlaşma Derneği kanunda belirtilen saate kadar alkol satma kısıtının büyük market zincirlerine ve gros marketlere yaradığını iddia ediyor. Son 10 yılda 240 bin olan büfe sayısının 165 bine indiği oysa zincir market sayısının yüzde 13 arttığı dernek başkanı tarafından vurgulanırken saat 22.00’den sonra satış yapmayan bayilerin sahiplerinin saldırı, taciz ve tehditlere de maruz kaldığını ifade ediyor.

Bu haliyle akıllara Ferhan Şensoy’un ünlü oyunu “Kahraman Bakkal Süpermarkete Karşı” adlı tiyatro oyununu getiren derneğin 8 Aralık’ta gerçekleştireceği eyleme katılım oranı da ayrıca merak konusu. Oyunda da üstünkörü bir anlatımla söylenirse süpermarketlerin açılmasıyla beraber geçimi oldukça dara düşen kadın bir mahalle bakkalının yaşama çabası mizahi bir dille anlatılıyor ve bakkallar derneği vasıtasıyla süpermarketlere direnme çabaları işleniyor.

Tekel Bayileri Yardımlaşma Derneğinin talepleri arasında ya süpermarketlerde alkollü içki satışının saat 20.00’a çekilmesi ya da kendilerine saat 00.00’a kadar izin verilmesi olarak belirleniyor.

Peki hem dar bir sürede hem de yüksek fiyatlardan satılan alkollü içkiler esnafın cebini yorarken vatandaşa ve devlete nasıl yansıyor? 
 


Devlet bazında bakılırsa Hazine ve Maliye Bakanlığı Aylık Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu 2019 Ekim verilerine göre Özel Tüketim Vergisi tüm vergi gelirlerinin yüzde 23,2’lik bir kısmını kapsıyor. Geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre ÖTV’deki artış ise yüzde 43,4 olarak kaydediliyor. 

2019’un İlk 10 ayı içinde toplamda elde edilen gelir 540 milyar TL iken bu vergi gelirlerinin yüzde 2,2’si içkiden, yüzde 8’e yakın kısmı da sigara üzerinden toplanıyor ve tekel ürünleri alkol ve sigaradan elde edilen ÖTV geliri bütçe gelirlerinin yüzde 10’una denk geliyor.

Peki asgari ücretli ne yapıyor?

Bugün görüşmeleri süren asgari ücretin şu anki durumu 2020 lira olarak kaydediliyor ve 2010 yılında 599 TL olan asgari ücretle 20 adet rakı alınabiliyor iken bugün 14 adet rakı alınabiliyor. Teyit.org’un TÜİK üzerinden sağladığı verilere göre karşımıza şöyle bir grafik çıkıyor. 

Bu durum da genel olarak ücretlerin alkol bazında alım gücünün düştüğünü gösteriyor. Bunun en önemli sebeplerinden biri alkol zamlarının diğer mal ve hizmetlere oranla yüzde oranında çok daha fazla zamlanması olarak belirleniyor. Bugün açıklanan TÜİK verilerine göre de yıllık en yüksek zammın yüzde 43,35 oranında alkollü içki, tütün ve tütün ürünlerinde olduğu görülüyor. 

Son 10 yılın Ekim aylarındaki bira fiyatları ve asgari ücret arasında bir ilişki kurduğumuzda 2009’da asgari ücretle 239 bira alınması mümkünken bugün 178 bira kadar alım gücü olduğunu görülüyor. 

Bugün yapılan zamların ve alkollü içkilerdeki fiyat artışının yasal zeminini sağlayan kanun 4760 sayılı Özel Tüketim Vergi Kanunu’nun 12.maddesinin 3.fıkrası olarak belirtiliyor. Her yılın birinci ayı ve yedinci ayında enflasyon oranında gelen zamlara karşın asgari ücret üzerinde yıllık iki defalık bir zam gerçekleşmediği için alkollü içecekler dolaylı bir biçimde alınamaz ürünler kapsamına giriyor. 

Türkiye’nin alkol fiyatları ve satış saatleriyle ilgili durumunun dünyayla karşılaştırılmasında ne durumda olduğuna bakınca Euronews’in Temmuz 2019 tarihli haberine göre ülkemizde satın alma gücü AB ortalamasına göre yüzde 35 daha geride iken alkollü içecek fiyatlarında yüzde 65 daha yüksek bir oran yakaladığımız görülüyor. 

Dünya üzerinde alkol üzerinden en fazla vergi alınan ülkelerde Dadı Devlet Endeksi olarak geçen Nanny State Index’te ilk 5’te Finlandiya, İsveç, Litvanya, Estonya ve İrlanda yer alıyor. Vergilerin en az alındığı ülkeler ise Çek Cumhuriyeti, Almanya, Belçika, Lüksemburg, Bulgaristan gibi ülkeler yer alıyor. Temmuz’da yapılan son zamma göre ülkemizde alkollü içeceklerden rakı özelinde ürün fiyatına göre vergi oranı yüzde 234 olarak kaydediliyor. Bu durumda ürün vergisiz olarak 45 TL iken satış fiyatı ortalama 150 TL ve  vergi 105 TL gibi bir rakama karşılık geliyor.

Yasaklar ve süre kısıtı başlığında Dadı Devlet Endeksindeki ilk 5 ülkeyi değerlendirdiğimizde Finlandiya’da 9.00 ve 21.00 arası bira alınabiliyor. Şarapta da aynı şekilde sadece bu saat aralığında satış yapılabiliyor.

İsveç’te bira, şarap ve alkol türevi içkilerin sadece Pazartesi-Cumartesi arası satışı yapılabilirken belirtilen günlerde yüzde 3,5 altındaki alkoller için bir sınırlama bulunmazken daha yüksek alkol satışı yapabilen yerler ise devlet destekli Systembolaget adıyla bilinen market zincirleri oluyor. 

Saat aralığı ise çok daha kısıtlı zira hafta içi sabah 10 akşam 6 iken hafta sonu Cumartesi günleri sabah 10 öğlen 1 olarak kaydediliyor.

İrlanda’da ise gün anlamında herhangi bir kısıtlama bulunmazken satış anlamında alkol oranı yahut satış yeriyle ilgili bir kısıt bulunmazken hafta içi sabah 10.30’dan akşam 10’a kadar hafta sonu Pazar günleri ise öğlen 12.30’dan akşam 10’a kadar alkollü ürün alınabiliyor.   

Belçika’da beklenmedik yasak

Alkolden oldukça az vergi alınan ülkeler arasındaki Belçika’nın başkenti Brüksel’de menkul Kıymetler Borsası yakınında yer alan bazı semtlerde 00.00’dan sabah 06.00’ya kadar kamusal alanda alkol alımı yasaklanacak. Kararın Şubat 2020’den itibaren uygulamaya geçeceği belirtilirken sebebinin ise ses kirliliği, gasp, şiddet vakalarındaki artışla beraber gelen şikayetler olduğu belirtiliyor. Bunun haricinde  Belçika’da genel olarak alkol alımıyla ilgili herhangi bir kısıtlama bulunmuyor. Satış yeri ile ilgili kısıtlar sadece hastane, okul ve benzin istasyonlarında satış yapılmaması üzerine şekilleniyor. 

Habernediyor/ Umur Gerenli