Stanford Üniversitesi’nde bir hapishane!

Zimbardo deneyi yapabilmek için Stanford Üniversitesi'nin Psikoloji bölümünün bodrum katında sahte bir hapishane yaptırdı. Deneyde kullanmak üzere 24 erkek öğrenci belirledi. Öğrencileri 2 gruba ayırarak gardiyanlar ve mahkûmları oluşturdu. Zimbardo ise bu hapishanenin müdürü oldu. Deneye katılan her öğrenciye günlük olarak ücret ödeyeceğini ve deneyin iki hafta süreceğini önceden duyurdu.

Deneyde mahkûmları temsil eden gruba, deneyin sonuna kadar gardiyanların tüm söylediklerini yapmakla yükümlü olduklarını söyledi. Gardiyanlara ise mahkûmların canını sıkacak davranışlarda bulunmalarını, mahkûmların üzerinde baskı kurarak hayatlarını yürütebilmek için gardiyanlara mecbur olduklarını hissettirmelerini istemişti. Gardiyanlara olabildiğince sert davranmaları uyarısında bulunmuştu fakat şiddet uygulamayı yasaklamıştı.

Deney tamamen gerçeğe uygun hazırlandı

Deney başladığında her şey gerçeğe uygun olarak tasarlanmıştı. Mahkûmlar polis tarafından silahlı soygun suçlamasıyla evlerinin önünden tutuklanarak hapishaneye getirildi ve mahkûm kıyafetleri giydirildi. Gardiyanlara da gerçek gardiyan kıyafetleri giydirilerek, ellerine tahta sopalar verildi.

Mahkûmlar 4 farklı hücreye 3’er kişilik gruplar halinde yerleştirildi. Deneyin ilk aşaması başarılı şekilde tamamlanmış oldu. Artık tepkileri inceleme dönemi başlamıştı. İlk gün ciddi bir sorunla karşılaşılmadan sona erdi.

Deneyin 2. gününde bazı mahkûmlar gardiyanların davranışlarına isyan ederek kapılarına yataklarını dayayarak, kapıların açılmasını engellediler. Gardiyanların sözlerine itaat etmeyeceklerini ilan ettiler.

Deney başladıktan henüz sadece birkaç gün geçmişti ki birkaç gün önce üniversite öğrencisi olan gençler vahşi birer yaratığa dönüşmüştü. Gardiyanlar mahkûmlara şiddet uygulamaya başlamış, mahkumlar ise her geçen gün daha fazla sessizleşerek korkaklaşıyorlardı.  

Mahkumların psikolojileri bozuluyor

Gardiyanlar karanlık bir hücre oluşturdular ve sözlerini dinlemeyenleri bu hücreye kilitliyorlardı. İsyancıların yatak ve çarşaflarını alarak demir ranzaların üzerinde uyumalarını sağlıyorlardı. İsyana katılmayanları ise özel hücrelere alarak yemek veriyorlardı. Yemek yemeyen mahkûmları ise cezalandırmak için yine karanlık hücreye atıyorlardı.

Deneyin ikinci gününde mahkûmlardan birisi psikolojik olarak sorunlar yaşamaya başladı. Bağırıyor, küfürler ediyor, kontrolsüz öfke nöbetleri geçiriyordu. Zimbardo durumdan etkilenerek mahkûmu deneyden uzaklaştırdı ve salıverdi.

Deney belirlenen süreden önce sonlandırıldı

Deneyin 6. gününde mahkûmların psikolojisi iyiden iyiye bozulmuştu. Gardiyanlar ise her geçen gün daha fazla vahşileşmiş ve önceden gizli uyguladıkları şiddeti açıktan uygulamaya başlamışlardı. Mahkûmlar ilk günlerde gardiyan sınıfındaki kişilerin kendileriyle aynı statüdeki kişiler olduklarını bildikleri için direniyorlardı fakat gün geçtikçe onlar da sinerek durumu kabullendiler. Deneyin bitmesine normal şartlarda 8 gün daha varken Zimbardo deneyi sonlandırmak zorunda kaldı.

Deney Zimbardo’yu da etkiledi

Zimbardo deneyin sonuçlarını değerlendirmeye başladığında ilk önce kendini eleştirmişti. Çünkü kendisi de hapishane müdürü rolünü öyle benimsemişti ki gardiyanların şiddet uygulamasına ses çıkarmamıştı.

Bu deney bireylerin toplumun onlara biçtiği rolleri nasıl çabuk kabullendiğini ortaya koydu. Rolleri benimsedikten sonra, kontrolden çıkarak sadece benimsedikleri rollerin gereklerini yerine getirebilmek için her şeyi yapabileceklerini gösterdi. Stanford deneyi aradan yıllar geçmesine rağmen popülerliğini korumaya devam ediyor.