Hatırlama biçimi kişiden kişiye değişiyor

Anılar insanı geçmişe götüren ve bir zamanlar yaşanan iyi ya da kötü duyguları tekrar yaşamamızı sağlayan deneyimlerdir. Bazı insanlar geçmişte yaşadıkları deneyimleri oldukça iyi hatırlarken bazı insanlar ise bu anılar hakkında sadece küçük detayları hatırlar. Bunun yanı sıra insanlar geçmişte yaşadığı olayları farklı bir şekilde de hatırlayabilir. Örneğin geçmişte yediğiniz ve hoşunuza giden bir tatlıyı hayal edin. Bu tatlı hakkında hangi detayları hatırlıyorsunuz? İlk yediğinizde tatlının ağzınızda dağılması, sıcaklığı ya da soğukluğu gibi detayları mı hatırlıyorsunuz yoksa sadece tatlının sizde bırakmış olduğu hoş bir hissi mi anımsayabiliyorsunuz?

Hatırlama şekilleri kişiye özgü oluşuyor

Araştırmalar kişilik özelliklerimiz gibi hatırlama şekillerimizin de kişiye özgü olduğunu gösteriyor. Bazı insanlar hatıralarını oluştururken duygulardan beslenerek daha duyusal bir hafıza oluştururken bazıları ise daha olgusal bilgilerle anılarını oluşturuyorlar. Bilim insanları söz konusu hafıza yöntemlerini insanların beyinlerini inceleyerek saptayabiliyor. McGill Üniversitesi’nde gerçekleştirilen ve daha sonra bilimsel bir dergide de paylaşılan bir araştırmada farklı insanların geçmişi yeniden deneyimlerken farklı beyin bölgelerinin aktifleştiği keşfedildi. Bu farklılıkların insanların geçmişi farklı bir şekilde deneyimlediklerini gösterdiği düşünülüyor. Söz konusu farklılıklar kişiler geçmişi hatırlamayı denemeseler bile beyinlerinde mevcut bir şekilde bulunuyor.

Geçmişiniz kim olduğunuzu belirler

Keşfedilen bu bölgeler geçmişe dair anıların canlandırılması dışında başka işlere de yarıyor. Bu bölgeler insanların geleceği planlaması ve öngörmesinde de rol sahibi. Bunun yanı sıra ilgili örüntülerin kişilik ve bilişsel yetilerle de bağlantısı olabileceği düşünülüyor. Hafıza ve anılar aslında bizi biz yapan etmenlerin en başında gelir. İnsanlar kişiliklerini ve hayatlarını tanımlarken bunu geçmişlerini referans alarak yaparlar. Ancak hatırlama şeklimiz sadece yediğimiz tatlının bizde nasıl bir his bıraktığını etkilemekle kalmıyor. Karşımıza çıkan sorunlarla nasıl başa çıktığımızı ve planlamaya yönelik bilişsel becerimizi de bireysel olarak etkiliyor.

Anlamsal ve olaysal hafıza

Anlamsal ve olaysal hafıza olarak iki hafıza bulunur. Anlamsal yani semantik hafızada dünya hakkındaki genel bilgilerimiz ve öğrendiklerimiz yer alır. Olaysal hafıza ise daha ilkeldir zira bu hafıza türü kişi, yer ve zaman öğelerini içinde barındırır. Bu hafıza türü diğer hayvanlarda da bulabileceği için çok daha ilkel olduğu düşünülüyor. Örneğin çıktığınız bir tatilde arkadaşlarınızla geçirdiğiniz vakitleri, plajda oynadığınız oyunları ya da tattığınız lezzetleri olaysal hafıza saklarken, gittiğiniz tatil yerinin ismini semantik yani anlamsal hafıza saklar. Anlamsal hafıza ile normalde anlamı olmayan kelimelere anlam da kazandırabilirsiniz. Bu hafıza türünün bu nedenle dil ile de ilişkisi olabileceği düşünülüyor.

İki hafıza türü arasındaki denge kişiden kişiye değişiyor

Otobiyografik hikayemiz yani geçmişimiz bu iki hafıza türünün birleşiminden oluşur. Katıldığınız bir davete çalan müziği ve size ikram edilenleri hatırlarsınız ancak bunun yanından davetin nerede yapıldığını, yapıldığı bölgenin adını ya da böyle bir davetin neden yapıldığını da bilirsiniz. Geçmişimize yönelik hatıra oluşturma yöntemleri böyleyken bu iki hafıza türü arasındaki denge kişiden kişiye göre değişmektedir. Bazı insanların olaysal hafıza becerileri daha gelişmişken bazı insanlar da bu durum anlamsal hafıza için geçerlidir.

Olaysal hafızaya sahip kişiler görsel detayları daha iyi hatırlıyor

Olaysal hafızası güçlü olan insanlar geçmişte yaşadıkları anıları hatırlarken anlamsal hafızası güçlü insanlara kıyasla daha fazla duygu yüklü ayrıntılara dikkat verip anı hakkında daha fazla görsel detay hatırlayabilirler. Bu tür hafızası gelişmiş insanlardan örneğin geçmişte katıldıkları bir yemeği hatırlamasını isterseniz muhtemelen o gün ne giydiklerini, yedikleri yemeğin tadını ya da nereye oturduklarını daha net hatırlayacaklardır. Burada karıştırılmaması gereken durum bu tür detayları muhtemelen herkesin hatırlayacağı ancak hatırlama seviyesinin ve yoğunluğunun kişilere göre değişebildiği.

Gelişmişlik ya da eksiklik uç durumlara götürebilir

Bazı nadir durumlarda kişiler bu hafıza şekillerinin aşırı gelişmişlerine ya da tam tersi şekilde eksikliklerine sahip olabilirler. Örneğin bazı nadir durumlarda üstün otobiyografik bellek olarak da bilinen bir hafıza türüne sahip olan insanlar geçmiş hakkında bütün detayları hatırlar. Bu tür bir insana 2 Şubat 2018 gününde ne yapıyordun? gibi bir soru yönelttiğinizde o gün ne yaptığını detaylıca hatırlayabilir. Tam tersi bir durumda bu durumun eksikliğini gören bireylerde ciddi otobiyografik hafıza eksikliği olarak da bilinen bir rahatsızlık görülür. Bu insanlar geçmişte yaşadıkları olayları hatırlayamazlar. Bunun yerine diğer insanların kendi geçmişi hakkında ona söylenen gerçekleri anımsayabilirler.

Dinlenme durumunda da aktif oluyorlar

Yapılan bir araştırmada bu tür etkilerin spektrumun uç bölgelerinde bulunmayan insanlarda da var olup olmadığı incelendi. Buna göre 60’ın üzerinde kişiden otobiyografik bellek ölçeği olarak da bilinen bir dizi testi cevaplandırması istendi. Bu ölçek ile birlikte kişilerin olaysal belleğe mi yoksa anlamsal belleğe mi daha yatkın oldukları saptanıyor. Yapılan çalışmada özellikle denekler bir şeyler hatırlamaya çalışmıyorken yani dinlenme durumundayken beyin taramaları gerçekleştirildi. Böylelikle deneyi gerçekleştiren araştırmacılar beynin incelenen farklı hafıza türü ile ilgisi olup olmadığını tespit edebildi. Sonuçlara göre o an için herhangi bir şey anımsamaya çalışmasanız bile beyinde farklı anımsama ile ilgili örüntüler görülebiliyor.

Beynin farklı bölgeleri ile iletişime geçiyor

Araştırmayı yürüten ekip anımsama gerçekleştiğinde harekete geçen medial temporal lob adı verilen bir bölgedeki aktivitenin beynin diğer kısımları ile eşzamanlı çalışıp çalışmadığını ölçtü. Bu sayede beynin farklı bölgelerinin nasıl iletişime geçtiği anlaşılacaktı. Sonuçlara göre ilgili bölgenin beynin hangi bölgesi ile iletişime geçtiği hafıza türüne göre değişiyordu. Olaysal hafıza türüne sahip kişilerde medial temporal lob bölgesi genel olarak görüntü işleme ve algılama bölgesi ile iletişime geçiyor. Anlamsal hafıza türüne sahip bireylerde ise iletişim strateji oluşturulması ve bilginin organize edilmesi bölümleri ile iletişime geçiyor.

Elde edilen bu bulgulara göre olaysal otobiyografik hatırlama eğilimi yüksek olan bireylerin geçmişe ait bir anıyı hatırlarken daha detaylı görüntülere ve bunlarla ilgili canlandırmalara erişebildiğini gösterirken anlamsal otobiyografik hatırlama eğilimi gösteren bireylerin bu hatıraya yönelik üst düzey kavramsal bilgileri daha iyi hatırlayabildiği saptandı. Hangi hafıza türünün daha çok yaygın olduğu ise henüz bilinmiyor.

HABERNEDİYOR.COM | TAYFUR BAL - ÖZEL HABER