Asch deneyi: Sürü psikolojisi
Davranış kalıplarımız genel olarak diğer insanlarla benzerlik gösteriyor. Düşünce sistemimiz ve davranış kalıplarımızda da ‘farklı olan’ yerine ‘benzer olan’ olmayı tercih ediyoruz. Bu durum halk arasında sürü psikolojisi olarak adlandırılıyor.
Yarım asırdan uzun süre önce Sosyal psikolog Solomon Asch, bireyin topluluk içerisindeki davranışlarını gözlemlemek için deneyler yaptı. Asch’in bu deneyler sonucu ulaştığı ve ‘sosyal uyum’ olarak adlandırdığı kavrama bizler ise ‘sürü psikolojisi’ dedik.
Sürü psikolojisi ile hareket eden bireyler, karar alma mekanizmalarını devreden çıkararak insan kalabalıklarının davranış biçimlerini kopyalıyor. Bu durum ise modern toplumlarda oldukça eleştirilen konular arasında.
1950’li yıllarda sürü psikolojisini keşfeden Sosyal psikolog Solomon Asch konuyu bilimsel yöntemlerle araştırmaya koyuldu. Asch, tezini kanıtlayabilmek için daha sonraları ‘Asch deneyi’ olarak anılacak olan ‘sosyal uyum’ deneyini hazırladı.
Asch deneyi başlıyor
Asch, deneyinde bireyin topluluğun kararlarını etkilemedeki rolünü araştıracak ve aynı deneyle topluluğun bireyin kararını etkilemedeki rolünü de ortaya koyacaktı. Asch üniversite öğrencilerinden oluşan bir deney grubu oluşturdu. Deneye katılan öğrenciler deneğin kendileri olmadıklarını biliyordu. Grubun içerisinde sadece 1 öğrenci deneye tabi tutularak gözlemlenecekti. Tüm hazırlıklar tamamlandıktan sonra öğrenciler odaya teker teker alındı. Denek, tüm katılımcıların kendisi gibi deneye tabi tutulduğunu düşünüyordu.
Her 3 kişiden 1’si uyum sağlıyor
Asch deneye anlaşılması çok kolay olan iki farklı grafik getirmişti. Birinci grafikte belirli bir uzunluğa sahip tek çizgi vardı. İkinci grafikte ise boyutları birbirinden farklı 3 adet çizgi vardı. Çizgilerden birisi ilk grafikteki çizgiyle aynı boyuttaydı. Asch katılımcılara ilk grafikteki çizgiyle aynı boyutta olan çizginin hangisi olduğunu sordu.
Soruya tüm katılımcılar doğru cevabı verdiler. Deney farklı grafiklerle birkaç kez daha tekrarlandı ve tüm katılımcılar doğru cevabı verdiler. Yeni bir grafikle deney tekrarlanırken Asch’in planı devreye girdi. Katılımcıların tümü doğru çizgiyi görmelerine rağmen bilerek yanlış cevabı verdiler. Sadece kendisinin deneye alındığını bilmeyen öğrenci doğru cevabı bilmesine rağmen diğer katılımcıların verdiği cevapla aynı cevabı verdi. Asch deneyi farklı gruplarla defalarca tekrar etti fakat sonuç değişmedi. Katılımcıların %32’si doğru cevabı bildiği halde gruptaki diğer kişilerin verdiği cevabı verdi.
Asch yaptığı deneyle ‘sürü psikolojisi’ deyimini kavramsallaştırdı. Toplulukta yaşayan bireylerin topluma uyum sağlamak üzere davranışlar geliştirme eğilimi olduğunu saptadı. Deneyin sonucu gösterdi ki bireylerin düşünce ve kararları toplum baskısıyla kolaylıkla değiştirilebiliyordu.
Deney her seferinde aynı sonucu veriyor
Sosyal uyum deneyinin geliştirilmiş farklı bir versiyonunda yine benzer sonuçlar elde edildi. Asansörde yapılan deneyde, denek ortamın özel oluşturulduğunun farkında değildi. Asansöre binen diğer kişiler ise önceden aralarında anlaşmıştı. Asansörün kapısının kapanmasıyla deney başladı. Katılımcıların tümü sırasıyla tek bir yöne döndüler. Denek ise tek başına farklı bir yöne dönmüştü. Aradan kısa bir süre geçmesiyle deneğin de diğer katılımcıların döndüğü yöne döndüğü gözlemlendi.
Solomon Asch deneyi yapalı yarım asırdan daha uzun süre geçmesine rağmen deney geçerliliğini yitirmedi. Sosyal uyum deneyi uzunca yıllar farklı yaş gruplarında ve farklı toplumlarda defalarca yinelendi. Hiç birinde deneyin sonucu değişmedi. Deneye katılan her 3 denekten 1’i topluluğa uyum sağladı ve gerçek düşüncesini saklamayı tercih etti.
