Enigma’yı çözdü, savaşın kaderini belirledi!

Genellikle yapay zekâ ve modern bilgisayar bilimine katkılarıyla hatırlanan Alan Turing, en çok da bir makinenin ‘düşünme’ yeteneğini test etmeyi amaçlayan ‘Turing Testi’ ile biliniyor.

Turing testinin temel dayanağı ise şöyle:

Test yapılan kişi izole bir alana getiriliyor ve biri bilgisayar, diğeri ise başka bir insanla olmak üzere iki diyalog geliştirmesi bekleniyor. Fakat test yapılan kişiye hangisinin bilgisayar ya da insan olduğu konusunda bilgi verilmiyor. Eğer bilgisayar, test yapılan kişiye kandırabilir ve bir insandan ayırt edilemeyecek şekilde konuşabilirse, Turing testini geçmiş oluyor. 

Bununla birlikte Turing’in İkinci Dünya Savaşı’ndaki istihbarat çalışmaları hakkında çok az şey biliniyor. Turing, o sıralarda Alman şifrelerinin en zoru olan Enigma’yı çözmek için matematik ve kriptoloji alanlarındaki becerilerini kullanıyordu.

Kodlar ve şifreler farklı mı?

Sık sık birbirlerinin yerine kullanılsalar da, kodlar ve şifreler çok farklıdır. Bir kod, mesajı gizli hale getirmek için, bir kelimeyi veya ifadeyi farklı bir kelime veya ifadeyle değiştirir. Böylece anlam değişmiş olur.

Diğer yandan bir şifre, mesajdaki harfleri tek tek değiştirerek veya yeniden düzenleyerek, bir kelimeyi veya ifadeyi gizli hale getirir.

Kodlar ve şifreler birlikte ‘kriptolama’, yani şifreleme olarak adlandırılır.

Enigma, bir şifre makinesiydi. Her tuş vuruşu mesajdaki bir karakteri, makinenin çark ayarları tarafından belirlenen başka bir karakterle değiştirirdi. Alman askeri servisleri, daha fazla güvenlik için önce orijinal metni kod kelimeleriyle değiştirip daha sonra da kodlanmış metni şifreleyerek, mesajlarını iki defa şifrelemiş oluyorlardı.

Enigma’nın çözülmesi

İkinci Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında Turing, İngiltere’deki Bletchley Park’ta şifre çözümleme merkezinde çalışıyordu. Bletchley Park, matematikçilere ek olarak dilbilimci ve satranç şampiyonlarını işe aldı ve The Daily Telegraph tarafından düzenlenen çapraz bulmaca turnuvasının kazananlarına yakınlaşarak ilgi çekmeyi başardı.

Turing’in matematik ve mantık alanlarındaki becerileri onu doğal bir şifre çözme uzmanı yaptı. Kriptograflar şifreleme sistemleri yazarlar, kriptolojistler onların üzerinde çalışma yaparlar, kriptanalistler ise onları çözerler. 1939 yılında Turing, Enigma’nın ayarlarını tespit edebilen ve Müttefik güçlerinin Alman şifrelemelerini deşifre etmelerine izin veren elektromekanik bir cihaz yarattı. Buna ‘bombe makinesi’ adını verdi.

Turing ve meslektaşları, 1941-1943 yılları arasında Müttefik devletlerin Atlantik Savaşı’nda Alman U-botlarından kaçmalarına yardımcı olacak Enigma sistemini de çözmeyi başardılar.

Polonya, Enigma’yı çözme işinin bir matematikçi tarafından keşfedileceğini fark eden ilk ülke oldu. Polonyalı kriptanalistler, 1932 gibi erken bir tarihte Alman şifrelerini çözebildiler. 1939 yılına kadar da Enigma’nın çalışma biçimine benzeyen ‘bombe’ gibi bir kopya makinesi kullanarak, Enigma’nın daha eski bir sürümüyle yazılmış mesajları başarıyla çözdüler. Polonya, Eylül 1939’da Almanya tarafından işgal edildiğinde Polonyalı ve Fransız kriptanalistler, Enigma hakkında bildiklerini İngiltere ile paylaştı. Bu da Turing dahil, Bletchley Park’taki kriptanalistlerin Enigma şifrelerini çözmelerini sağladı.

Alman mesajlarının şifreleri çözüldükten sonra İngilizler, Stratejik Hizmetler Ofisi’ne askeri, casusluk ve sabotaj faaliyetleri hakkında kapsamlı bilgiler vermeye başladı. En hassas istihbarat ULTRA’dan geldi. ULTRA, Enigma makinesiyle gönderilen Alman askeri mesajları dahil olmak üzere Bletchley Park’tan gelen tüm istihbaratlara uygulanan kod adıydı.

İstihbarat trafiğinin hızlı olması ve bölümlere ayırma ihtiyacı nedeniyle İngilizler, Stratejik Hizmetler Ofisi’nin materyali işlemek için ayrı, ekstra güvenli bir bileşen oluşturması konusunda ısrar etti. 1 Mart 1943’te Stratejik Hizmetler Ofisi Direktörü William J. Donovan, Gizli Haber Alma Servisi’nde Karşı Casusluk Birimini kurdu. Bu, ABD istihbarat tarihinin ilk merkezi ve ulusal düzeydeki karşı casusluk servisi oldu.

İkinci Dünya Savaşı’nın seyrini değiştirdi

Turing’in Bletchley Park’taki çalışmaları savaşın sonlanmasında çok önemli bir yere sahipti. General Dwight D. Eisenhower, Temmuz 1945’te İngiliz istihbarat şefine ULTRA’nın binlerce İngiliz ve Amerikalının hayatını kurtardığını, düşmanın bozguna uğratılması ve sonunda teslim olmayı kabul etmesi sürecini hızlandırdığını söyledi. Bununla birlikte Turing, kariyerinin büyük bir kısmını modern bilgisayar biliminin nasıl olacağı üzerine yoğunlaştıracaktı. 1943’te birkaç aylığına ABD donanmasının Kriptanalitik Bölümü ile birlikte görevini sürdürdü ve burada bilgi teorisinin babası Claude Shannon ile birlikte matematiksel iletişim ve hesaplama ile tanıştı.

Bugüne kadar iletişim ağlarımız Shannon’un fikirleri üzerine kurulurken; bilgisayar cihazlarımız, işlemcilerimiz ve çiplerimiz Turing’in fikirleri üzerine kuruludur. Turing’in modern bilgisayar bilimine katkısı büyüktür. Bu yüzden, bilgisayar biliminin Nobel’i olarak bilinen A.M. Turing Ödülü’ne adını vermiştir.