Dumansız araç uygulamasının arkasında ÖTV cenneti

Ak Parti iktidarı döneminde gündemden inmeyen konuların başında gelen sigara ve alkol zamları, kapalı alanda sigara içmenin ve saat 10.00’dan sonra alkol satın almanın yasaklanmasının yanına iki tanesi daha eklendi.

Dün sosyal medyada yankılanan haberlere göre alkollü içki satan yerel ve küresel markaların twitter üzerinden takibinin engellenmiş durumda olduğu biliniyor.

Bugün son çıkan haberlere göre ise “Dumansız araç uygulaması” kapsamında artık özel araçlarda sigara içmek yasaklandı. Yasağı delmenın cezasının ise 153 Türk Lirası olarak belirlendiği ve polisin uygulama kapsamında denetlemelere başladığı belirtiliyor.

Ünlü ekonomist Atilla Yeşilada ise bu haberi kendi hesabından “Asıl sex yaparken sigara içmek yasaklasın. Popom yanık izleriyle dolu!” yazarak duyurdu.

Tweet’inin altına sigara ve alkoldeki vergi zamları ve zamlar vasıtasıyla kötü alışkanlıklarla mücadelede ne kadar başarılı olunduğuyla ilgili daha önce bir video paylaşım sitesinde paylaştığı videoyu koydu.

Yeşilada’ya göre alkol ve sigaraya gelen zamların hazinenin önemli gelir kaynaklarından biri olmaya başlaması pek de akıllıca bir yöntem değil.

Sosyal devletin kötü alışkanlıklarla mücadelesinin kesinlikle gerekli olduğunu belirten Yeşilada, bunun yönteminin zamlar olmadığını söylüyor.

Yeşilada sigara ve alkolden sağlanan vergi gelirlerinin sigara ve alkolle mücadeleye değil genel harcamalara kullanıldığını iddia ediyor ve bu sebeple yasaklamaların arkasındaki bakış açısının da açıklanmasının gerekliliğini belirtiyor.

Ünlü ekonomist bu yaklaşımın Ak Parti’nin İslamcı politikalarıyla ilgili olduğunu ancak meseleyi zararlılık başlığına indirgediğimizde doymuş yağların veya tuzun da sağlığa zararlı olduğunu ve yasaklanmadığını, bu durumda da yasakların arkasında ideolojik bir kaygı olduğunu ifade ediyor.

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) nedir?

Özel Tüketim Vergisi 1 Ağustos 2002’de benzin, alkollü ve alkolsüz içecekler, otomobil, sigara, tütün mamulleri, beyaz eşya, parfüm, havyar ve cep telefonu gibi ürünler için yürürlüğe giren bir vergi türü olarak tanımlanıyor.

ÖTV’nin en önemli özelliklerinden birinin de Katma Değer Vergisi’nin matrahını oluşturması olduğu söyleniyor. Ürünün fiyatına ÖTV eklendikten sonra KDV hesabı toplam bedel üzerinden yapılıyor. Bu durum uzmanlarca malî illüzyon olarak tanımlanıyor çünkü bu sayede tüketicinin ödediği verginin miktarı hakkında tam bilgi sahibi olması oldukça zorlaşıyor.

Laffer ne diyor biz ne yapıyoruz?

ÖTV’den, özellikle de alkol ve sigara tüketiminden elde edilen gelirlerin devlet hazinesinin can suyu olmuş duruma geldiği söyleniyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı 16 Eylül 2019 tarihinde 2019 Ocak-Ağustos dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleştirme Raporundaki Ağustos 2019 verilerine göre ÖTV’den elde edilen ocak-ağustos tahsilat tutarı 90 milyar 878 milyon TL ve bu gelirin 39 milyar 42 milyon TL’si (yüzde 42.97) petrol ve doğalgazdan sağlanırken 42 milyar 210 milyon TL’si (yüzde 46.44) ise alkol ve tütün mamullerinden elde ediliyor.

Bu durumda alkol ve tütün ürünlerinden sağlanan gelirin toplam vergi gelirlerinin yüzde 10’una denk geldiği ifade ediliyor.

Elde edilen vergi gelirlerinin yüksekliği uzmanları "Laffer Eğrisini" hatırlatmaya itiyor. Laffer’e göre vergi oranları bir ülkedeki vergi ödeme kapasitesinin belirli bir sınırını aşıyorsa daha sonra bir miktar daha artış elde edilen vergi gelirlerini artırmak yerine azaltacak şekilde etkiliyor. Yani vergi oranlarını sürekli artırmak, vergi gelirlerinin de artışını getirmiyor.

Kaçak sigaraya ve “kanun dışı davranışlara” zorluyor

Murat Çetin ve Ersan Özkan’ın gerçekleştirdiği araştırma verilerine göre tütün ürünleri üzerindeki vergi yükü arttıkça bireylerin kaçak ürün tüketimi artarken, vergi yükü azaldıkça kaçak ürün tüketimi azalıyor. Araştırmaya katılan bireylerin çoğunluğu kaçak tütün ürünlerini tercih etmelerinin nedeni olarak, vergilemenin ürünler üzerinde neden olduğu fiyat artışlarını işaraet ediyor. Anketlere katılan Ege bölgesindeki bir erkek katılımcının formun üzerine “Türk milleti olarak başka yönelecek bir şey yok, sürekli zam gelmesi kullanımı azaltmayacağı gibi bizleri kaçak sigaraya zorluyor” notu kaçak ürün kullanımına ilişkin algıyı gözler önüne seriyor.

Araştırma neticesinde uzmanlar Türkiye’de alkollü içecekler ve tütün ürünleri üzerinde uygulanan özel tüketim vergilerinin sosyal fayda amacında beklenen işlevselliği tam olarak yerine getiremediğini ve tüketici tercihlerine yön vermede başarılı bir grafik sergileyemediği sonucuna ulaşıyorlar. Araştıamacılara göre toplum sağlığı için zararlı olarak kabul edilen bu ürünlerin tüketiminin kısılmasında vergilerin tek başına etkili olmadığı ve kayıt dışı ekonominin oluşumuna sebebiyet verdiği sonucuna varılıyor.

Yeşilada ise daha fazla kaçakçı yakalanıyor olmasına yönelik basında yer bulan haberlerin de esasında yakalandıkça kaçakçılığın azaldığının değil aksine bu oranın arttığının bir göstergesi olduğu değerlendirmesini yapıyor.

Bunun yanında paket sigara alımının bitmesiyle beraber sarma diye tabir edilen tütün tüketimindeki artışın başka kanun dışı davranışlara özendirici olduğu yönündeki tehlikelere de işaret ediyor.

Kurumlar Vergisinin iki katı

Hukukçu Doç. Dr. Murat Batı Anayasanın 2’nci maddesine atıfla vergi yükünün vatandaşlar arasında adil ve dengeli dağıtılması gerekliliğine dikkat çekiyor. Anayasanın “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” kenar başlıklı 13’üncü maddesinin ölçülülükten bahsettiğini ve bu ölçülülüğün vergi oranları, faiz ya da zamda aşırılığa kaçılmamasını da ifade ettiğini söyleyen Batı, “ÖTV mükelleflerinin ödedikleri vergilerin toplamı kurumlar vergisi mükelleflerinin ödedikleri tutarı neredeyse ikiye katlıyor. Bu hiç de adilane değildir.” diye ekliyor.