Yakin nedir? Yakin ve dereceleri nelerdir? İhsan nedir?
Yakın akl-ı selim kimseler için şüphe gerektirmeyen kesin ve gerçek bilgi demektir. Dini literatürde, ortadan kaldırılması mümkün olmayan sebebe uygunluk şartının gerçekleştiği kesin ve değişmeyen itikattır. Yakin içerisinde şüphe, yalan söz ve doğru olmayan taklit içermez. Yani açık ve net bir şekilde anlaşılacağı şekliyle yakin, sağlam ve akıllı bir kişi için hiçbir şüpheye mahal vermeyecek şekli ile kesin bilgiler verir. Kesin bilgiler içeren hükümlere de yakiniyyat denmektedir. Yakin bilgiler için bazı dereceler sıralanmıştır. Bu dereceler kelam ve akaid ilimlerinde kesinlik düzeyleri olarak kabul edilen ilmin derecelerindendir.
İlme’l yakin
Aklın, naklin. nazar ve haberin verdiği kesin bilgidir. Bu yakin çeşidinde akıl ve ayet birbiriyle çelişmemektedir. Bazen akla uygun gelmiyor gibi görünüyorsa, bunun aklın salim olmamasından yahut da ayetin müteşabih olmasından kaynaklandığı kabul edilir. Dini hükümlere, aklın anlayışına ve duyu organlarının güçlerine dayanarak elde edilen bilgiler dinen ilme’l yakin sayılmaktadır.
Ayne’l yakin
Sağlıklı akıl, zihin ve özellikle de duyu organlarıyla doğru şekilde algılanarak elde edilmiş olan bilgiler, haberlerdir. Görülerek ve hissedilerek elde edilen bilgiler daha kuvvetli olarak insanı ikna edebilmektedir. Örneğin Hz. İbrahim’in ölülerin nasıl diriltildiğine dair bir misal görmek istemesi ayne’l yakin mertebesindeki ilme bir örnektir.
Hakka’l yakin
Içsel duyuların ve tecrübelerin verdiği, insanın içinde hissettiği bilgilerdir. Dini olarak bilgiyi içtenlikle hissederek tadanlarla ilgili şöyle buyrulur: “Onlar sana indirilene de senden önce indirilenlere de inanırlar. Ahirete de kesin olarak inanırlar.” (Bakara Suresi 206. Ayet) Bu, en kesin bilgi türüdür. Şek ve şüphe insandan tamamen kalkmış durumdadır. Tatmayan bilemez sözü bu bilgi türünü en güzel şekilde özetlemektedir.
Bu yakin derecelerinin sıralamaları zayıftan kuvvetliye doğrudur. Hükümlerin kesinlik derecelerini göstermektedir. Bir hüküm insanda %100’lük bir kesinlik içerir ve kabul görürse artık tasdikidir yani en doğrusudur ve imanın ta kendisidir. Bütün bu aşamalardan geçen zihin her türlü şüphe ve tereddütten arınmış olur. Böylece insan kesin olarak iman etmiş olmaktadır.
İhsan ne demektir
İhsan Arapça kökenli bir kelime olup “bir başkasına iyi muamele etmek, insanlara iyilikler yapmak, güzel duyguların kalplerde yeşermesine sebep olmak” gibi anlamları taşımaktadır. Dini literatürde ihsanın iki manası bulunmaktadır. Birincisi “kendinden başkasına iyilikte ve güzellikte bulunmak”tır. Kasas Suresi’nin 77. ayeti insanlara “Allah sana ihsan ettiği gibi sende insanlara iyilik et” ifadesiyle bunu hatırlatır. İyilikte bulunacak insan, ihtiyaç sahibini hor görmemeli, küçümsememeli, kalbini kırmamalıdır. Bunları yaparak ihsan sahibi olan kişilere “muhsin” denir. Muhsinlik yüce kitabımız Kur’an’da nübüvvetin dışında tamamen insanların ferdi çabalarıyla aldığı bir sıfat olarak ifade edilmektedir. Nitekim Bakara Suresi 195. Ayette “Allah, muhsinleri sever.” buyrulmuş ve muhsin kişinin neredeyse her anında Allah ile beraber olma durumunda ve bilincinde olması sebebiyle Allah u Teala’nın özel sevgisini kazandığı söylenmiştir. Muhsinler, Allah indinde, her işi gerektiği gibi yerine getiren kişilerdir ve cömertlikte çok ileri düzeydedirler.
İhsan aynı zamanda nitelikli kullukta bulunmaktır. Bir müminin içinin güzelliği ve manevi bakımdan zenginliğidir. İnsanın yaptığı her işi vicdani olarak murakebe edip Allah’ın kendisini her an gördüğünü bilerek iman etmesidir. Cibril hadisinde de ifade edildiği şekli ile “Allah kendisini görüyormuş gibi iman, ibadet ve iyi davranışa dayalı eylemlerinde titizlik gösteren kimsedir.” (Müslim, İman, 1). Görüldüğü üzere her an Allah’ın kendisini görüyormuşçasına yaşamak ancak ihsan ahlakı ile mümkündür. Bu şekilde yaşayan insan da dini tam olarak yaşayan haramı ve helali gözeten kimsedir.
