Habernediyor'la kolay ekonomi: GSYH
Bu yazı dizimizde ekonomi haberlerinde sıkça karşılaştığımız ekonomi terimlerini basitçe açıklamaya çalışacağız. İlk terimimiz ise gayrisafi yurt içi hasıla.
Genellikle büyüme rakamları açıklanmasında fark edilen gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH), aslında bir bölgenin bir dönemde o bölgede yaşayan yerleşikler tarafından üretilen nihai, yani son kullanılan, mal ve hizmetler üretiminin parasal değeri olarak tanımlanabilir.
Kapsamı ne?
GSYH'de önemli olan husus, mal ve hizmetlerin hiçbirinin bir ürün üretiminde girdi olarak kullanılmaması. Yani kozmetik amaçlarla kullanılan pamuk ile ip yapımında kullanılan pamuk arasında bir farklılık bulunuyor. Kozmetik amaçlı kullanılan pamuk, nihai bir mal olduğu için GSYH'ye katılırken, ip yapımında kullanılan pamuk GSYH'ye katılmıyor çünkü pamuk burada bir girdi olarak kullanılıyor.
Girdi malların GSYH'ye katılmamasının sebebi ise aslında "iki kere saymayı" ortadan kaldırması. Çünkü girdi mallar, nihai malların yapımında kullanılıyor ve katma değerleri halihazırda nihai malların içerisinde bulunuyor.
Nasıl hesaplanıyor?
GSYH hesaplanmasında üç farklı yöntem kullanılıyor, bunlar üretim, harcama ve gelir yöntemleri. GSYH üretim yöntemi ile hesaplanmak istendiğinde, ekonomideki yerleşik olan üreticilerin belirli bir dönemde ürettikleri tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından, üretimde kullanılan girdiler toplamının çıkarılması gerekir.
Gelir yöntemi içinse bir ekonomideki üreticilerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri, işletme kârı ve devletin elde ettiği çeşitli vergi gelirlerinin toplamı bulunuyor.
Fakat en çok kullanılan yöntem harcama yoluyla hesaplanan GSYH. Bu yöntem ise nihai özel tüketim harcamaları, fiziksel (finansal olmayan) yatırımlar, nihai devlet harcamaları ve net ihracatın toplamı olarak tanımlanıyor.
Büyüme, daralma ve resesyon
Kısacası GSYH, bir ekonomideki faaliyetleri ölçmek için tasarlanmış bir gösterge. GSYH, çeyreklik ve yıllık dönemlerde değişiklik gösterebiliyor ve bu değişiklikler ise büyüme, daralma ve durgunluk ve gibi birtakım sonuçlara neden olabiliyor.
Eğer iki dönem arasında GSYH artmış ise bu durum büyüme, azalmış ise bu durum daralma olarak geçiyor. Eğer bir ekonomi, iki çeyrek dönem üst üste daralma yaşamış ise ekonomi teknik anlamda bir resesyona, yani durgunluğa girmiş olarak kabul ediliyor.
Reel ve cari farkı
GSYH'nin hesaplanmasında bir para birimi kullanıldığından, bu para biriminin yaşadığı herhangi bir değişim GSYH hesaplanmasını etkileyebilir. Türkiye'nin GSYH rakamlarını araştırmak isteyen biri Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) internet sitesine girdiğinde, "cari fiyat" adı altında bir terimle karşılaşabilir. Cari fiyatlar, paranın satın alma gücündeki değişiklikleri yansıtmaz, yani bir baz yılı yoktur ve o dönemin fiyatları değiştirilmeden kullanılır.
Reel ise satın alım gücünü de içinde barındırıyor. TÜİK, 2009'u baz yıl olarak kabul ederek GSYH hesaplamasını gerçekleştiriyor.
Habernediyor.com / İrem Çorum
