Türk Tiyatrosu'nun acı kaybı: Özdemir Nutku vefat etti

Özdemir Nutku kimdir?


Özdemir Nutku'nun çocukluk günlerinden bir fotoğraf

1931 yılında Ocak ayının 12. günü İstanbul’da doğan Nutku 1942’de Robert Kolejine girmesinin ardından geçen 8 yıllık sürenin sonunda bir caz kuarteti kurmuş ve caz piyanisti olma yolunda ilerleyen bir gençti. 1946’da Franz Lehar’ın Tarla Kuşu operetinde bu iki yeteneğini de birleştirmesinin ardından lise yıllarında tanıştığı tiyatroyla ilişkisi hiç bitmedi. Bu yıllarda 1949 yılında da bir klasik piyano gösterisi veren Nutku Türk Tiyatrosu'nun en önemli isimlerinden biri haline gelecekti.


Özdemir Nutku'nun ilk gençlik günlerinden bir fotoğraf

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kayıt olmasını müteakiben 1952 senesinde aynı üniversitenin meşhur Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne de kayıt yaptırdı ve ilk gençlik yıllarından beri alışkanlığı olan şiir yazmayı da sürdürerek bu dönem bir de "Eller" isimli şiir kitabı çıkarttı.


Özdemir Nutku'nun bir başka gençlik fotoğrafı

1956’da bölümünden mezuniyetinin ardından Almanya’da okumak için burs kazanan Özdemir Nutku, Georg-August Üniversitesi Tiyatro Bölümü’ne kayıt oldu ve 1960’a kadar Göttingen’de kaldı. Göttingen’de bulunduğu yıllar içinde devlet tiyatrosunun ünlü sanat yönetmeni Heinz Hilpert ile üç yıl çalıştı ve Almanya’da pek çok oyunda görev aldı.

Özdemir Nutku'nun Almanya günlerinden bir fotoğraf-1984- Atalay Yörükoğlu, Emin Özdemir, Özdemir Nutku, Kemal Demiray, Gültekin Emre, Tahsin Yücel, Muzaffer İzgü, Fakir Baykurt, Adnan Binyazar, Alpay Kabacalı, Ali Püsküllüoğlu

Aynı dönemlerde liseden beri devam ettirdiği müzik sevgisi sebebiyle iki yıl süresince Prof. Boetticher tarafından verilen müzik zerine ders ve seminerlere de katılım gösterdi. 

1959 yılında memlekete dönen mühim tiyatro insanımız 1960 yılında tiyatro üzerine ilk kitabı "Tiyatro ve Yazar"ı yayımladı ve Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Enstitüsü’nde asistan görevini ifa etmek üzere çalışmaya başladı.


Haldun Taner, Haldun Dormen gibi isimlerin de bulunduğu bir toplantıdan-Sağdan üçüncü Özdemir Nutku

Akademik kariyeri 1961 yılında "The Stagnation and Revival of Verse Drama in England" adlı çalışmasıyla doktor ünvanını aldı. 1967 senesinde doçent ve 43 yaşında da profesör oldu. 1976 senesinde İzmir’e yerleşti ve Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’ne bağlı Tiyatro Bölümü’nün kurucuları arasına ismini yazdırdı. Önemli tiyatro insanımız Nutku bugüne kadar basılmış ve basılmamış  66’sı telif, 61 çeviri, 4 şiir, 16 oyun ve uyarlama, 2 senaryo ve 1 tanesi de çocuk kitabı olmak kaydıyla 150 kitap yazdı. Bu eserlerin yanında pek çok gazete ve dergide sürekli olarak inceleme yazıları, araştırmalar, denemeler ve eleştiriler yayınlarken uluslararası camiada da İngilizce ve Almanca dillerinde eserler de yayınladı.

Yurtdışı dönemi

1965’te Amerika Birleşik Devletleri’nde Yale, Seattle, Chicago, Northwestern, Carnegie Tech., Minnesota, North Carolina gibi birçok üniversitede seminer, konferans, ders ve atölyeler düzenledi. Bunun yanında 1966 yılında Viyana Üniversitesi Tiyatro Enstitüsü’nde dersler de veren Nutku, 1991 yılında Batı Sidney Üniversitesi’nde oyunculuk üst semineri düzenleyerek tiyatroda uluslararası düzeyde çalışmalar da gerçekleştirdi. 

1997 senesinde Amerikalı ve İsveçli öğrencilere iki haftalık bir süre için Hartt School of Music and Performing Arts’da rol yapımı konu başlıklı bir atölye çalışması da düzenleyen mühim tiyatro insanımız, Çağdaş Tiyatro Dünya Ansiklopedisi’nin yazarları arasında da yer alıyordu. 

Ödüller ve diğer çalışmaları

Birçok hem uluslararası hem yurtiçi tiyatro şenlik ve etkinliğinde yönetmenlik ödülleri de kazandı. "Meddah ve Meddahlık Hikâyeleri" adlı eseriyle Milli Kültür Vakfı’nın “Büyük Edebiyat” ödülünü de kazanan Nutku, önemli Türk tiyatro insanları Güngör Dilmen’in "Midas’ın Kulakları", Haldun Taner’in "Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım" gibi oyunlarında ortaya koyduğu reji başarılarıyla da yönetmenlik ödüllerine layık görüldü. 

1989’da Türk Tiyatrosu’nu tanıtmak ve Türk Tiyatrosu’na eser ve oyunlarıyla verdiği katkılar sebebiyle Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği’nin “Tiyatroya Katkı Ödülü”nü almaya hak kazandı.1990 senesinde Viyana’da Dünya Tiyatro Eğitim Enstitüsü kurucuları arasında da yer alan Nutku, 1991’de İzmir Şehir Tiyatroları’nı kurup Genel Sanat Yönetmenliği görevinde bulunacaktı.
 
Yine aynı yıl ilk “Kamyon Tiyatrosu”nu kurarak gezici bir çocuk tiyatrosuyla hiç tiyatroya ulaşamamış gençleri tiyatroyla tanıştırmaya çabaladı ve Salihli Belediyesi’nin "Diyonisos” ödülünü aldı. 

1993’te Kültür Bakanlığı tarafından “Tiyatro Araştırmaları Büyük Ödülü” alan çalışkan tiyatro insanı Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürlüğü ve Sahne Sanatları Bölüm Başkanlığı yaptığı dönemde 1998 senesinde 67 yaşını kutladığı doğum gününde emekliye ayrıldı.  

1989 ve 1996 yılında Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu’nun en önemli isimlerinden Muhsin Ertuğrul üzerine ve Türk Tiyatrosu üzerine TRT’de 40’ar ve 30’ar dakikalık olarak yayınlanan programları TRT Arşiv’den takip edilebilir.

Eserlerinden Seçmeler

• Bir Sahnedir Dünya, İş Bankası Kültür Yayınları, Istanbul 2017.
• Darülbedayi’den Şehir Tiyatrosu’na, İş Bankası Kültür yayınları, Istanbul 2015.
• Zaman İçinde Zaman, Opüs Yayınları, Istanbul 2015.
• Sahne Bilgisi [6. Baskı], Kabalcı Yayınları, Istanbul 2013.
• Dram Sanatı [5. Baskı], Kabalcı Yayınları, Istanbul 2013.
• Oyuncunun Çalışması, Alkım Yayınları, Istanbul 2003.
• Oyunculuk Tarihi I, Dost yayinlari, Ankara 2002.
• Oyunculuk Tarihi II, Dost yayinlari, Ankara 2002.
• Sahne Bilgisi, [4. basım], Kabalcı Yayınları, Istanbul 2002.
• Tiyatro Tarihi, I. cilt, [3. basım], Mitos/Boyut Yayınları, Istanbul 2000.
• Atatürk ve Cumhuriyet Tiyatrosu, Özgür Yayınevi, Istanbul 1999.
• Meddahlık ve Meddah Hikayeleri, [gen. 2. basım], Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 1997.
• Türkiye'de Brecht,  Tiyatro 76 Yayınları, Istanbul 1976.
• Tiyatro Yönetmeninin Çalışması, Ankara Üniversitesi 1974.