Yılbaşı ve noelin geçmişi

Noel sözcüğünün kökeninin eski Latince "natalis" (doğuş) olduğu ve Latince'den Fransızca'ya zamanla "nael" ve de "nouvelle" şeklinde geçtiği düşünülüyor. Noel, 25 Aralık tarihinde Hz. İsa'nın doğumunun kutlandığı Hristiyan bayramını ifade etmek için kullanılıyor. Noel, ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milât Yortusu olarak da adlandırılıyor.

Yılbaşı veya yeni yıl kutlamaları ise bambaşka bir konu. Yılbaşı, Hz. İsa ve de Hristiyanlıktan önce de kutlanan bir gelenek olarak dikkat çekiyor.

Hristiyanlarda yılbaşı ve noel kutlamaları nasıl başladı?

Milattan önce Güneş'e tapan putperestler, 25 Aralık'ta günlerin uzadığını görüp Güneş'in kendileriyle kalmayı seçtiği için sevinerek kutlamalar yapıyorlardı.

Bazı kaynaklarda Hz. İsa'nın doğum tarihinin milattan 4-6 yıl evvel olduğu yer alıyor. Buna benzer bir ihtilaf olarak da doğum gününü Batı'daki kiliseler 25 Aralık'ta kutlarken Doğu'daki kiliseler ise 6 Ocak'ı doğum günü olarak kabul ediyor.

Roma İmparatoru Büyük Konstantin'in 313 yılında Hristiyanlığı kabul etmesiyle Güneş tanrısının doğum günü kabul edilen 25 Aralık'ı yılbaşı olarak kabul ettiği söyleniyor. Böylece Hristiyanlar da bu tarihin Hz. İsa'nın doğum günü olduğunu kabul edip bu geceyi miladi yılbaşı ve noel olarak kutlamaya başladıkları ifade ediliyor.

Yılbaşının evrimi

Günümüzdeki yılbaşı kutlamalarının yaygınlaşması ise Fransa ve ABD kaynaklı olarak dikkat çekiyor. Her yıl gazino ve restoranların, eğlence yerlerinin programları ile ya da insanların kendi aralarında toplanmalarıyla genellikle kapalı mekânlarda kutlanıyor.

Ancak şu bir gerçek ki 1980'lerin tüketim toplumu modasına uyum sağlandıktan sonra Noel Baba vitrinlere ve sokağa çıktı. Bu gelişmeyle birlikte yılbaşı günleri daha çok tüketime yönelik kutlanır oldu.

Cumhuriyet öncesi

Osmanlı'da yılbaşı bir tane değildi. Hicri Takvim'e göre yılbaşı Muharrem ayının birinci günü (örneğin 2020 için 20 Ağustos) iken başka bir yılbaşı mart ayının birinci günüydü. Halkın ana elemanı olan Müslümanlar, Hicri Takvim'i takip ettiklerinden Muharrem ayının 10'uncu günü yapılan aşurelerden yeni bir yılın geldiğini anlıyorlar. Muharrem'in ilk günü resmî törenler yapılırken, bu törenlerde şairlerin yeni yıla ilişkin iyi dileklerini içeren şiirleri padişahlara sunduğu biliniyor. Fakat yeni yıl törenleri Kerbela olayları sebebiyle şenlikli değildi. Mart ayının birinci günü olan yılbaşı ise zamlı maaş ve ücretlerin Rumi ay hesabıyla verilmesinden ortaya çıkmış durumda.

Bu iki farklı yılbaşına bakıldığında ilki daha dinî olarak dikkat çekerken, ikincisi daha maddî ya da dünyevî bir kimliğe sahip.

Batı gelenekleri ile ilk kez kutlanan yılbaşının ise II. Mahmud döneminde olduğu söyleniyor. 1829 yılında İngiliz elçinin düzenlediği baloya Osmanlı devletinin ileri gelenleri katılıyor. 

Cumhuriyet dönemi

Bütün halkın yılbaşı kutlamaya başlaması ise Cumhuriyet döneminde Piyango idaresinin özel yılbaşı çekilişleri ile olmaya başladığı söyleniyor. 1935 yılında çıkarılan 2739 sayılı kanunla da yılbaşı resmî tatil oldu. Böylece insanlar ertesi gün işe gitmeyi düşünmeden daha rahat bir şekilde yılbaşı kutlamaya başladı.

1978 yılından itibaren tombaladan çok televizyonun egemen olduğu yılbaşı geceleri başladı. O yıllarda, tek kanal olan TRT televizyonunun yılbaşı gecesi programı günlerce gazeteleri meşgul eder, ekrana kimin çıkacağı çok büyük önem arz ederdi. Saat tam 00.00'da ekranda bir süre kalan "Hoş geldin yeni yıl" yazısının ardından Zeki Müren sahnede şarkısını söylerdi. 1980 yılbaşında televizyonda ilk kez, 00.00'da; ekranda ünlü dansöz Nesrin Topkapı göründü.

1990'da da özel televizyon kanalı Magic Box Star 1'in açılmasıyla daha tutucu ve belli kurallar çerçevesinde yönetilen TRT'ye karşı dansözler ve bilumum şov programıyla televizyondaki yılbaşı kutlamaları başka bir boyuta geçmiş oldu.