Türkiye'nin endemik bitkileri nelerdir? Sadece Türkiye'de yetişen 27 bitki türü...

Türkiye’de bugüne kadar yaklaşık olarak 11. 707 bitki türü keşfedilmiştir. Bu bitkiler türlerine göre 13 tane kibritotu, 73 tane eğrelti, 42 tane açık tohumlu ve 11.579 tane kapalı tohumlu bitkidir. Türkiye’nin endemik bitki oranı %32’dir. Bu da yaklaşık olarak 11.700 bitkinin 3649 tanesinin endemik olduğunu gösterir. Yani bu 3649 bitki Türkiye dışında hiçbir yerde yetişmemektedir. 

Endemik Bitkilerin Bölgelere Göre Dağılımı:

• Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 64, 
• Marmara Bölgesi’nde 102,
•  Ege Bölgesi’nde 171, 
• Karadeniz Bölgesi’nde 277,
• İç Anadolu Bölgesi’nde 335,
• Doğu Anadolu Bölgesi’nde 471,
•  ve Akdeniz Bölgesi’nde 826 tane endemik bitki türü vardır. 

NOT: Türkiye’de neredeyse her hafta yeni bir bitki türü keşfedilmektedir. Dolayısıyla endemik bitkilerin sayısı şu an bile değişmiş olabilir. 

Endemik bitkilerin yetişmesini sağlayan faktörler nelerdir?

• İklim farklılıkları: Türkiye bölgelere göre farklı iklim türlerini aynı anda yaşayabildiği için Dünya üzerindeki nadir bölgelerdendir.
• Jeolojik ve Jeomorfolojik çeşitlilik: Türkiye’de hem farklı iklimden hem de bölgelerin farklı yüksekliklerinden kaynaklı olarak ‘’yer yapıları’’ farklılık göstermektedir. Dolayısıyla her bölgedeki toprak içerisinde farklı bitkilerin yetişmesi için uygun koşullar yaratmaktadır.
• Su kaynakları: Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili olmasının yanı sıra, içerisinde birçok göl ve nehir gibi tatlı su kaynağı da bulundurmaktadır. Bunun bitkiler üzerinde önemli bir etkisi vardır. 

Türkiye’de Yetişen Bazı Endemik Türler

1.    Ovit Aslanpençesi

Türkiye’de ilk defa 2001-2002 yılları arasında Rize’de Ovit Dağı’nda keşfedilen Ovit aslanpançesi, endemik bir aslanpençesi türüdür. Sadece burada yetişen Ovit aslanpençesi, deniz seviyesinden 2700 ile 3000 metre yükseklikteki rakımlarda bulunmaktadır.

2.    İstanbul kardeleni

 İstanbul ile Kırklareli, Bolu ve Bursa’da da yetişen endemik bir bitkidir. Genellikle Göknar ve kayın ormanlarının çevresinde görülmektedir.  Ormanların yok olması nedeniyle bu bitki de doğal yaşam alanını kaybetmeye başlamış ve günümüzde nadir olarak görülmektedir. 

3.    Yanardöner çiçeği

Dünya’da sadece Ankara’nın Gölbaşı ilçesinde yetişen bu çiçek; halk arasında gelin çiçeği, gelin düğmesi ya da peygamber çiçeği olarak da bilinmektedir. Bu çiçek Gölbaşı’nda sadece bir kilometrelik bir alan içerisinde yetişmektedir. Mor, kırmızı ve pembe renklere sahip olan bu çiçek Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması sözleşmesine göre; ‘’ Kesin Korunan Bitki Türü’’ listesinde yer almaktadır. 

4.    Tekesakalı

Keçi sakalı, çayır kraliçesi, tekercen, ergeç sakalı, davet kraliçesi ve davet melikesi  adlarıyla da bilinen bu bitki geleneksel ilaçların yapımında kullanılmaktadır. Halk arasında şeker hastalığını tedavi etmek için tüketilmektedir. Aksaray, Konya ve Ankara’da yetişmektedir. 

5.    Kızılağaç yapraklı huş ağacı
 

Huşgiller ailesine ait olan bu tür, boyu 15 metreye kadar çıkabilen oldukça büyük ve ‘’relikt’’ bir türdür. Erzurum ve Rize’nin yüksek kesimlerinde görülmektedir.  
Relikt bitki: Buzul devri sırasında Dünya’da yaşamını sürdüren iklimlerin değişmesi ve havaların ısınması ile birlikte yüksek kesimlerde ve soğuk havalarda hayatını devam ettiren eski bitkilerdir. 

6.    Artvin Kuduz Otu

Artvin’de 700 ile 1200 metre arasındaki yüksekliklerde yetişen bu endemik bitki, çok yıllıktır. Çiçekleri bal gibi kokar. Bu yüzden kokulu ballıca adı ile de bilinmektedir. 

7.     Tuzcul kirpidikeni

Deniz seviyesinden 900 ile 1100 metre arasındaki yüksekliklerde yaşayabilen bu bitki tuzlu bozkırlarda yetişmektedir. Türkiye’de görüldüğü yerler; Ankara, Konya, Aksaray’dır. 

8.    Tuzcul sabun otu

Tıpkı Tuzcul kirpi dikeni gibi Ankara, Konya ve Aksaray civarında özellikle Tuz Gölü civarında yetişen bu bitki, doğal detarjan olarak kullanılabilmektedir. Halk arasında ‘’Çövenotu, Kargasabunu ve Köpürgen’’ adlarıyla da bilinmektedir. 

9.    Sarı Meyan
 

Türkiye’de 1982-1983 yılları arasında keşfedilmiş bit rür olan sarı meyan  sarı çiçeklerinden ve Afyonkarahisar’ın bir köyü olan Eber’de yetiştiği için dolayı ‘’Eber Sarısı’’ olarak da bilinir. Halk arasında ise sarı meyana ‘’acı piyan ve piyan ‘’ da denilmektedir. Türkiye’deki endemik bitkiler içerisinde nesli kritik derecede tükenme tehlikesi içerisinde olan bir bitkidir.

10.    Tuzcul Kantaron

Deniz seviyesinden 900 metre yükseklikteki tuzcul yerler ya da bataklıklarda yaşayan bu bitki Türkiye’de Aksaray, Ankara ve Konya’da görülmektedir. Zehirli bir bitki olmakla beraber tıbbi olarak kullanılmaktadır. Şekil yapısı nedeniyle ‘’binbirdelik otu’’ da denmektedir. 

11.    İspir Meşesi

Yozgat, Kastamonu ve Doğu Anadolu bölgesinin genelinde görülen bu meşe türü, 6-7 metreye kadar uzayabilir. Dolayısıyla diğer meşe ağaçlarından oldukça kısadır. 
 

12.    Abant Çiğdemi

Bolu’da Abant Gölü’nün çevresinde ardıç koruluklarında yetişmektedir. Canlı renkleri ile göze çarpan bu çiçek; mavi, leylak ve sarı renkte yetişmektedir. Maalesef bu tür, özellikle çiçek açma mevsiminde insanlar tarafından tahrip edilmekte ve soğanları toplanmaya çalışılmaktadır. 

13.    Ankara Çiğdemi

Amasya, Bolu, Ankara, Çorum ve Kastamonu’da yetişen bu tür, sarı renklidir. Bazen rengi hafifçe mora çalabilmektedir. Aynı zamanda çiğ veya pişirilerek tüketilen bir yiyecektir. 

14.    Tuzcul glayöl

Orta Anadolu’da; Aksaray, Konya ve Ankara’da görülen bu tür, deniz seviyesinden 900- 1200 metre yükseklikteki topraklarda ve tuzlu bataklıklarda yaşar. Özellikle Tuz Gölü ve çevresinde görülmektedir. 

15.    Ak çiçekli karahindiba

 ‘’Cibcik’’ olarak da bilinen bu tür, Türkiye’de genellikle Orta ve Kuzey Anadolu bölgelerinde yetişmektedir. Deniz seviyesinden yaklaşık 800 ile 1300 metre yükseklikteki topraklarda yaşamaktadır.  Çok yıllık bir bitkidir. 

16.    Tuz Gölü adaçayı

Tuzcul adaçayı olarak da bilinen bu tür, İç Anadolu’da Ankara, Konya ve Aksaray ve Niğde’de tuzlu bozkırlarda yetişmektedir. 

17.    Amasya dağ çayı

Amasya ada çayı, Amasya kekiği ve Tosbağa otu adlarıyla da bilinen bu bitki 1932 yılında keşfedilmiştir. Karadeniz Bölgesi’nde Amasya ve çevre illerde yetişmektedir. Kurutulan yaprakları tıpkı adaçayı gibi demlenerek içilmektedir. 

18.    Gülendam dağ çayı

1993 ve 1995 yıllarında toplanılan örnekleri sonucunda yeni bir tür olarak keşfedilmiştir. Türkiye’de sadece Eskişehir’de yetişmektedir. Yaprakları ve sapları kurutulduktan sonra demlenerek içilmektedir. Botanik uzmanı olan Prof. Dr. Gülendam Tümen’e ithafen bitkinin adı Gülendam olarak verilmiştir.  

19.    Toros göknarı

Akdeniz Göknarlarının bir türü olan Toros göknarı günümüzde Suriye, Lübnan dağları ve Toroslar’da doğal olarak yetişen bir türdür. Deniz seviyesinden 1000 ile 2000 metre aralığındaki yüksekliklerde yetişebilir. Özellikle kireçli topraklar yetişmesi için daha uygundur. Ağacın çok olarak yetiştiği yerlerde 

20.    Kazdağı göknarı

Türkiye’de sadece Kazdağı’nda görülen bu ağaç türü oldukça büyüktür. Boyu 30 metreye kadar uzayabilir. Kazdağı’nın Nemli ve rutubetli yerlerinde yetişmektedirler. 1883 yılında keşfedilmiştir. 

21.    Muş lalesi

Sadece Muş ve Bulanık Ovası’nda görülen bu tür yetiştiği yerlere botanik turizmi bakımından ekonomik olarak katkı sağlar. Özellikle bitki gözlemciler ve turistler lale tarlalarına büyük ilgi göstermektedirler.

22.    Van ters lalesi

Aslında ülkemizde pek çok yerde rastlanılan bu lale en çok Van ve Hakkari illerinde yetişmektedir. Deniz seviyesinden 1000- 3000 metre aralığındaki yükseklikler bu lalenin yetişmesi için uygun rakımlardır. Boyu yaklaşık olarak 70 cm’dir. 

23.    Kapodokya soğanı

 Sadece Nevşehir’in Kapodokya bölgesinde yetişen bu soğan halk arasında ‘’İt soğanı’’ olarak da bilinmektedir. 

24.    Anadolu sığlası

 Çoğunlukla çınar ağacı ile karıştırılan bu ağaç en çok Muğla’da görülmektedir. Boyu 20 metreye kadar uzayabilmektedir. Halk arasında ‘’Günlük Ağacı’’ olarak da bilinir. 
 

25.    Kral eğreltisi

Karadeniz Bölgesi başta olmak üzere, nemli ve gölgeli bir yerde bu bitkiden görebilirsiniz. Dere kenarları, nemli çayırlıklar, bataklıklar ve ormanlar en çok yetiştikleri yerlerdir. Yaprakları 2 metre uzunluğuna kadar çıkabilen bu bitki çok yıllıktır. 

26.    Anadolu glayölü

Ilıman iklimi seven bu bitki, Akdeniz ve Ege Bölgesi’nde görülmektedir. Bitki çok narin ve korumasız bir tür olduğu için bugün nesli yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

27.    Tunceli sarımsağı

Tunceli’nin Ovacık, Hozat, Pertek ve Pülümür ilçelerinde yetişen bu sarımsak, deniz seviyesinden yaklaşık olarak 2.000 metre yükseklikteki rakımlarda yetişmektedir.  En çok görüldüğü yer Munzur Dağı olan bu sarımsak, yabani bir türdür. Normal sarımsaklardan farklı olarak tek dişlidir. Ovacık sarımsağı olarak da bilinen bu sarımsağın insanlar tarafından kontrolsüz toplanmasını engellemek amacıyla çalışmalar başlatılmıştır.