Teyemmüm nedir? Teyemmüm dinimizde ne zaman başlamıştır? Teyemmüm ne zaman yapılır? Su varsa teyemmüm geçerli olur mu?
Kelime anlamı itibarıyla bir işe yönelmek ve bir şeyi kastetmek demektir. Dini olarak suyun olmadığı, olsa da kullanma imkânının olmadığı durumlarda abdest veya gusletmek amacıyla toprak veya toprak türü bir malzemeyle elleri, yüzü ve iki kolu meshederek alınan abdeste teyemmüm denmektedir. Teyemmüm bir abdest çeşididir.
Teyemmüm yalnızca namaz kılma veya bir başka ibadet yaparken su olmaması durumunu kapsamaz. Gusledilmesi gereken durumlarda da teyemmüm yapılabilir.
Teyemmüm dinimizde ne zaman başlamıştır?
Hicri 5. Yılda teyemmüm yapılmaya başlamıştır. Müreysi Gazvesi olarak bilinen Ben-i Müstalik Gazvesi sırasında, Hz. Peygamber ve bine yakın İslam askeri susuz bir yerde gecelemişti. Su bulunan yere ulaşmak için hareket gecikti ve sabah namazı için abdest alacak su bulamamış oldular. Bunun üzerine Maide 6.ayet nazil oldu ve ayette yüce Allah (c.c.) şu şekilde buyurdu; “Eğer hasta veya yolculukta iseniz yahut biriniz tuvaletten gelmişse veyahut kadınlarla birbirinize dokunmuşsanız ve su bulamamışsanız, o zaman temiz bir toprakla teyemmüm edin. Onunla yüzlerinizi ve ellerinizi meshedin.”
Efendimiz (s.a.v.) de toprağın temizleyici olduğunu bizlere şu şekilde söylemiştir; “Yeryüzü bize mescit kılındı, toprağı da bizim için temizleyicidir.” (Şevkanı, Neylü’l Evtar, I, 258).
Teyemmüm sebepleri
Teyemmüm abdest ve gusül yerine yapılan bir temizlenme şekli olup belirli hallerde caiz olmaktadır:
- Abdest ve gusle yetecek kadar su bulunmadığı durumlarda; Su bulmak için çeşitli imkânlar yoksa örneğin; kolayca gidilip gelinecek kadar yakın olmaması, su alacak imkanın olmaması, su için gidilen mesafede tehlikelerin bulunması, su fiyatının ederinin çok üstünde olması teyemmümü mubah sayan sebeplerdendir. Nitekim ayet-i kerimede “Su bulamamışsanız, o zaman temiz bir toprakla teyemmüm edin. Onunla yüzlerinizi ve ellerinizi meshedin.” (Maide 6.Ayet ) buyrulmuştur.
- Su kullanmaya yeterli olunmaması; Örneğin, suyun pis olması veya hastalık şüphesi taşıması, taşıyacak bir kap bulamamak, coğrafi veya fiziki açıdan suyun bulunamaması, esir olma durumu, özgürlüklerin kısıtlanmış olması, ulaştığı suyu kullanamayacak durumda olan teyemmüm yapar.
- Hasta olma korkusu veya hasta ise hastalığının uzaması korkusu; Bu durumları yaşayan kimse teyemmüm yapabilir. İmkânı varsa bir doktora danışması daha doğru olacaktır. Eğer yoksa da fıkhın “Zaruretler sakıncalı durumları helal kılar” ilkesi gereğince teyemmüme başvurması dinen kendisine sağlanmış bir kolaylıktır.
- Su sıcaklığının kullanmaya elverişli olmaması; Su sıcaklığının insan sağlığını tehlikeye sokacak durumda olmaması gerekir. Öyle ki Zatü’s Selasil savaşında Amr ibn’ül As soğuk bir gecede ihtilam olduktan sonra teyemmüm etmiş ve sabah namazı kıldırmıştır. Bu durumu şikayet edilince Amr, yüce Allah’ın şu ayetini hatırladığını Efendimiz’e bildirmiştir: “Kendinizi öldürmeyin, çünkü Allah size karşı çok merhametlidir.” (Bakara 195. Ayet) deyince Efendimiz (s.a.v) kendisine tebessüm etmiş ve herhangi bir şey dememiştir (Şevkani, age, I, 258).
Teyemmümün yapılışı
Efendimizin sünnetindeki uygulama şekli ile teyemmüm;
- Başlarken besmele çekilir, namaz veya genel temizlik (gusül) niyeti ile temizlenmek için niyet edilir. Hanbeliler besmeleyi vacip saymışlardır.
- İki elin de parmakları açık olacak şekilde temiz toprağa vurulup ileri geri çekilir.
- Eller silkelenerek toprağın toz kısmı çırpılır ve yüz meshedilir.
- Eller yine aynı şekilde toprağa vurulur ve parmakların iç tarafı kullanılarak sol elle sağ kol, sağ elle de sol kol dirsekleriyle beraber meshedilir.
- Sıraya dikkat edilmeli ve sıra arasına bir şey girmemelidir. Arada boşluk olmamalıdır.
- Teyemmüm namaz vakti girdikten sonra yapılmalıdır.
Teyemmümün şartları
Niyet; farzdır. Ne için teyemmüm edilecekse niyet de onu kapsamalıdır.
Bir yerleşim yeri dahi olsa sudan 2 km uzakta olmak, yukarıda saydığımız teyemmüm sebepleri ve cenaze, küsuf ve bayram namazı gibi kazası olmayan bir namaz için cemaate yetişememe endişesi varsa teyemmüm yapılabilir.
Toprak türü bir şey ile teyemmüm yapılmalıdır.
Teyemmüm edilecek uzvun tam anlamıyla meshedilmesi gerekir.
Elleri temiz toprağa iki kez vurup ilkin yüzün meshi, ikincide ise kolların dirseklere kadar meshedilmesi gerekir.
Adet veya lohusalık bitiminde de yapılabilir.
Teyemmümü bozan şeyler
- Abdest veya guslü bozan her durum teyemmümü de bozmaktadır.
- Teyemmüm etmeyi gerektiren durumun ortadan kalkması
- Su bulmak veya bir kez bile olsa yeterli miktarda su kullanacak durumda olunca teyemmüm bozulur. Hanefi ve Hanbelilere göre su namaz esnasında dahi gelse teyemmüm bozulur ve namaz su ile abdest alınıp yeniden kılınır. Su namaz kılındıktan sonra bulunursa, eğer vakit çıkmışsa iade gerekmez. Eğer vakit içinde bulunursa da Şafiiler dışında iade gerekmez.
