Haccın farz olması için neler gereklidir? Hac kimlere farzdır?
İbni Ömer (r.a.)’den rivayet edildiğine göre Resûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "İslâm beş esas üzerine kurulmuştur: Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın Resulü olduğuna şehâdet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, hacca gitmek ve Ramazan orucunu tutmak." (Buhârî, “Îmân”, 1, 2; Müslim, “Îmân”, 19–22. Ayrıca bk. Tirmizî, Îmân 3; Nesâî, îmân 13.)
Efendimiz’in buyurduğu şekli ile yüce dinimiz İslam’ın şartlarından olan haccın yerine getirilmesi için bazı şartlar gereklidir. Bir Müslümana haccın farz sayılması için gerekli olan şeyler şunlardır;
- Müslüman olmak; Dinimizin her ibadetinde olduğu gibi temel şartlardan birincisi tabii ki Müslüman olmaktır. Müslüman olmayanlar hac ile yükümlü değillerdir. Müslüman olmadan önce hacceden kişi Müslüman olunca tekrar haccetmelidir.
- Akıl sahibi ve ergenliğe ulaşmış olmak; Akıl sahibi olmayan hiçbir kişi ibadetleri yerine getirmekte yükümlü değildir. Bu sebeple hac için kişi önce akıl sahibi olmalıdır. Zihinsel engeli bulunan kişiler daha öncesinde haccetmişlerse ve eğer bu engelleri geçerse tekrar haccetmeleri gerekir. Hac için bir başka şart ise ergenlik çağına ulaşmış olmaktır. Çocuklara hac farz değildir.
- Hür-özgür kişiler olmak; Köle, esir veya hapis kişilere hac farzı düşer. Çünkü hac uzun süreli bir ibadettir, yolculuk konaklama vs. gerektirir. Özgür olmayan kişilerin ise bu farziyeti yerine getirme imkânları yoktur. Kölenin, efendisinin iznini alarak yaptığı hac ise nafile hac çeşidindendir. İlerleyen zamanda hür kalırsa tekrar haccını eda etmelidir.
- Yeterli güce ve imkâna sahip olmak; Hac farzını yerine getirmekle ilgili indirilen ayette “oraya gitmeye gücü yeten” ifadesi yer alır. Hacca gitmeye gücü yeten ifadesi mal, yol ve beden güvenliğini sağlayacak kadar geniş olan durumları kapsar. Hanefi mezhep imamları hadislerden hareketle bu güvenlik kelimesini azık ve binek olarak yorumlamışlar ve yol güvenliğini de buna dahil etmişleridir. Yani buradan anlayacağımız şekli ile hacca gidecek veya gitmeye niyetlenen kişi ilk olarak asli ihtiyaçlarını giderecek kadar maddi ve manevi güce sahip olmalıdır. Borcu varsa ödemeli, bakmakla yükümlü olduğu kişilerin kalacak yer, yiyecek erzak ve giyecek ihtiyaçlarını haccı yapıp geleceği kadar süre için tamamlamalıdır. Ayrıca hacca gidip gelecek süre içerisinde de kendisine de yeme, içme, barınma ve yol parasını karşılayacak kadar maddi imkanı olmalıdır. Bir kimseye haccın farz olması için zekat miktarı mala sahip olması gerekmemektedir. Hacca gidip gelecek kadar malı olması ve geride bırakacağı bakmakla yükümlü kişilerin ihtiyaçlarını karşılayabilmesi yeterlidir. Bu şart Mekke’den hac yapmaya gelen Müslümanları kapsamaz. İmam Malik’e göre ise Mekke’ye yürüyecek kadar mesafede olarak hacca gelen kişilerin binek masrafına gerek yoktur diye görüş bildirmiştir. Bu şartlara bakıldığında hac zamanı Mekke’de bulunan görevliler, şoförler ve işçilere de hac farz olmuş olur.
- Vakit; Hac yılda bir defa dinen belirlenen vakitte yapılabilir. Bu ayet ve hadislerle sabittir. Yukarıda sayılan şartlara sahip olan Müslüman bireylerin haccı yerine getirebilmek için hac vaktine erişmiş olması gerekir. Arafat’ta vakfe vaktini yerine getiremeyen ve ziyaret tavafını yapmamış kişiler hac yapmış olmazlar. Bu vakte erişemeyen kimselere de dolayısıyla hac farz olmaz. Bu vakte ermeden vefat eden kişi hac ile yükümlü olmadan vefat etmiş sayılır.
Bu şartlar haricinde bazı kaynaklarda şart olarak “haccın farz olduğu ve hac ile yükümlü olduğunu bilme veya bilme imkânına sahip olma” şartı da vardır. Örneğin gayrımüslim ülkede yaşayan bir kişi daha sonradan İslam’a girmiş ancak hac ile yükümlü olup olmadığını bilmeden vefat ederse hac farziyeti üzerinden düşmüş olur.
