Ezan nedir? Ezan ne zaman ve nasıl başlamıştır? Ezan sözlerini kim bulmuştur? Ezan nasıl dinlenir?
Lügat anlamı olarak ezan kelimesi “çağırmak, bildirmek, duyuruda bulunmak” gibi anlamlara gelmektedir. Dini literatürdeki anlamı ise farz namazların vakitlerini bildiren, Müslümanların namaz vakitlerini duyuran sözlü uyarı ve bildirme şeklidir. Ezan okunduğunda namaz vakti olduğunun anlaşılması Kur’an ve peygamber sünneti ile dini olarak sabittir. Namaz Mekke döneminde farz kılındığı halde, Medine dönemine geçilene kadar namaz vakitleri ezan ile bildirilmezdi. Belki de başlangıçta cemaatle namaz kılma olmadığı için namaz için özel bir çağrı yapma ihtiyacı görülmedi, sebebi tam olarak bilinemiyor. Medine’ye hicretin ilk dönemlerinde ise namaz vakti geldiğinde “es-salate, es-salate” yani Türkçe manası ile “namaza, namaza” uyarısı yapılmıştır. Bazen ise “es-salatü camiah” uyarısı yapılırdı ki bu da Türkçe manası itibarıyla “Namaz insanları bir araya toplayıcıdır” demektir. Müslümanlar Medine döneminin ilk zamanlarında namaz için bu kelimeleri kullanıyor ve namaz vakti geldiğinde işlerini bırakarak Mescid-i Nebevi’ye koşuyorlardı. Bir gün Efendimiz (s.a.v) namaz vakitlerinin Müslümanlara özgü bir biçimde duyurulması için Ashabı ile fikir alış-verişinde bulundu. Kimi boru çalmayı, bayrak dikmeyi, kimi ise çan çalmayı teklif ettiler. Fakat boru çalma Yahudilerin, çan çalma ise Hristiyan adetiydi ve bunları taklit etmek doğru olmazdı. Ensar’dan Abdullah ibn Zeyd bir gün rüyasında boru çalan bir adam gördü ve ondan borusunu satın almak istediğini söyledi. Adam “Bunu ne yapacaksın?” deyince “İnsanları bununla namaza çağıracağım.” dedi. Bunun üzerine adam “Sana daha hayırlısını bildireyim” deyip ezan sözlerini öğretti ve Abdullah (r.a) ertesi gün bu rüyayı Hz. Peygamber’e (s.a.v)’e anlattı. Onun da bunu onaylaması sonucu günümüzdeki ezan şekli ortaya çıkmıştır.
Ezan dinleme adabı
• Ezan okunduğu esnada konuşan kişilerin konuşmalarını kesmesi gerekir. Ezan okunurken ezan dinlenmeli ve onun sesini bastıracak işlerden kaçınılmalıdır. Hatta Kur’an okuyan kişi bile durup ezanı dinlemelidir. Fakat illa bu şekilde yapmaları şart değildir.
• Ezan ve kameti işiten kimselerin bunları müezzin gibi kendi kendine okuması ve “Hayye ale’s- salah” ve “Hayye ale’l felah” denirken; “Lâ havle velâ kuvvete illa billah” demesi güzel bir davranış olacaktır. Kelime anlamı “Bütün güç ve hareket Allah’a aittir.” olan bu sözü söylemesi bir Müslüman için iyi bir iştir. Sabah namazı için ezan okunurken imam “Es-salatü hayrun mine’n nevm” yani Türkçe anlamı olarak “Namaz uykudan hayırlıdır.” dediğinde ezanı dinleyen Müslüman “Sadakte ve berirte” yani Türkçe anlamı olarak “Doğru söyledin” demesi gerekmektedir. Bu şekilde yapması müstehaptır, ancak yapmazsa herhangi bir günahı yoktur.
• Efendimiz bir hadis-i şerifinde şöyle buyurmuştur: “Ezanı işittiğiniz zaman, müezzinin söylediklerini siz de söyleyin”. Hz. Ömer de Efendimiz’den rivayet ettiği bir hadiste şöyle haber vermiştir: “Allah’ın Rasülü (s.a.v), ezanı işitenin, müezzinin söylediklerini aynen tekrarlamasını bildirmiş, “hayye ale’l salah ve hayye ale’l felah” sözleri geldiğindeyse “Lâ havle velâ kuvvete illa billah (bütün hareket ve güç Allah’a aittir) desin buyurdu.”
• Sad bin Ebi Vakkas’ın Efendimiz’den (s.a.v) rivayetine göre ezanı işiten kimse dua olarak “ezan duası” olarak bilinen şu duayı okumalıdır: Eşhedü en la ilahe illa’llahü vahdehu la şerıke leh ve enne Muhammeden abduhu ve Rasulüh. Radiytü biilahi Rabben ve bi Muhammed’in Rasulen ve Bi’l İslami dinen. Bu duayı okuyanın günahları affolunur diye bildirilmiştir. Duanın anlamı ise; “Allah’tan başka hiçbir yaratıcı olmadığına, O’nun tek olduğuna ve hiçbir ortağı bulunmadığına Muhammed’in de (sav) onun kulu ve Rasulü olduğuna şahitlik ederim. Ben ilah olarak Allah’ı Peygamber olarak Hz. Muhammed’i (sav) ve din olarak İslam’ı seçtim.” demektir.
• Cünüp olan kişi de ezan dualarını isterse yapabilir. Lohusa ve adetli kadın ise namazdan muaf olduğu için ezanla ilgili bir yükümlülüğü yerine getirmesi gerekmez.
• Birden fazla ezan okunan yerde ilk duyulan ezana tabii olmak yeterlidir.
