Trump'ın azli ve ABD tarihindeki diğer aziller

Cumhuriyetçiler tarafından süregelen eleştirilerden biri Demokratların liderliğindeki Temsilciler Meclisi’nin azil soruşturması sürecini yürütme biçiminin bütün emsal ve geleneklere aykırı olduğu yönünde. Azil süreci nedir diye bir soru sorulacak olursa, en basit tanımıyla ABD Devlet Başkanları’nın siyasi güçlerini şahsî çıkarları için kullanmasını önlemeye yönelik bir anayasal önlem olarak tanımlanabilir. 

Bundan daha dar bağlamda Trump’tan önceki emsalleriyle ilgili soruya odaklandığımızda aklımıza Amerika Birleşik Devletleri tarihinden iki isim geliyor.  Bu isimler Richard Nixon ve Bill Clinton. Senatör Lindsay Graham tarafından 24 Ekim’de sunulan ve 44 meslektaşı tarafından desteklenen Senato teklifi Trump’ın şu anki azil süreciyle eski başkanların azil süreçlerindeki benzerlikler ve ayrılıklar konusunda soru işaretleri yaratıyor. 

Trump’a açılan soruşturmanın en başından başlamak gerekirse: süreç en başında Trump’ın Ukrayna ile olan ilişkilerini yönetme biçimiyle ilgili. Azil soruşturması Trump’ın Ukrayna Başkanı Volodimir Zelenski üzerinden eski ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden’a baskı yapabilmek için siyasî makamının sınırlarını zorlayarak kişisel çıkarları için kullanmasıyla bağlantılı olarak başladı. İddialar Trump’ın Joe Biden’ın oğlu Hunter Biden’ın Ukrayna’daki mal varlığının araştırılması için Zelenski üzerinde baskı yaratmaya çalıştığı yönünde şekilleniyor. Bu sürecin ortaya çıkmasına ilk sebep birkaç sayfa uzunluğunda yayınlanan Ukrayna Başkanı Volodimir Zelenski ve ABD Başkanı Donald Trump arasındaki 25 Temmuz konuşmaları ve bu konuşmanın yapılmasına kadar getiren olaylar zinciriydi. 

Volodimir Zelenski


Takvimler 24 Eylül’ü gösterdiğinde Kongre Sözcüsü Nancy Pelosi altı farklı komitenin azil soruşturması başlığı altında tahkikatlarını yürütmeleri için görevlendirdiğini duyurdu.

Soruşturmanın temel aldığı Ukrayna konuşmaları üzerine olan dava, kapalı kapılar ardında ifade vermesi için tanıklar çağıran Amerikan Senatosu İstihbarat Komitesi tarafından yürütülüyor.  Demokratların iddiası aynı tanıklarla beraber açık duruşmaların daha sonra gerçekleştirileceği ve şu an birebir gerçekleşen görüşmelerin tanıkların ifadelerini birbirine uydurma olasılığını azaltmaya yönelik olduğuna yönelik şekilleniyor. 

Bu noktada ihtilaflara sebebiyet veren temel mesele bunun bir soruşturma mı yoksa azil sürecinin başlangıcı mı olduğunun netleşmemiş olmasıyla ilgili görünüyor. Kongre Araştırma Servisi’ne göre geçmişte komiteler genel soruşturma yetkileri kapsamında kapsamlı bir azil soruşturması yapabilmenin bir gerekliliği olarak kimi zaman önden bir soruşturma yürüterek kanıtları araştıyor, yetkililere yönelik suçlamaları değerlendirip süreci daha sonra başlatıyor. 

Demokratlara göre yürüttükleri süreç Kongre Araştırma Servisi’nin tarif ettiğine uygun olarak ilerliyor. Bu anlamda da bu sürecin Nixon veya Clinton’ın geçirdiği azil süreçlerinden farklı değerlendirilmesi gerektiğini, iki başkanın karı karşıya kaldığı azil süreçlerinin hâlihazırda var olan soruşturmalardan kaynaklandığı belirtiyorlar. Cumhuriyetçiler ise Kongre Sözcüsü Nancy Pelosi’nin azil sürecinin başladığını duyurduğu andan beri geleneksel nezaret ve soruşturma süreçlerinin ötesine geçildiğini savunuyor.

Nixon’ın azil takvimi

17 Haziran 1972:  Dönemin ABD Başkanı Richard Nixon’ın çalışanlarınca Watergate Otelinde rakip Demokrat Parti’nin ofislerine böcek olarak bilinen dinleme cihazları yerleştirilmeye çalışıldığının ortaya çıkmasıyla skandal ulusal ve uluslararası düzeyde bir sansasyon yarattı.



17 Mayıs 1973:  Senato Başkanlık Kampanyası Faaliyetleri Seçme Komitesi adıyla bilinen Watergate Komitesi açık duruşmalara başladı. Tanıklar özel görüşmelerle sorgulanmalarının ardından kamuya açık duruşmalarda doğrulanarak senatörler tarafından sorgulandı. 

Archibal Cox

18 Mayıs:  Archibald Cox özel savcı olarak görevlendirildi ancak daha sonrasında Nixon tarafından Oval Ofis’in ses kayıtlarını talep etmesi sebebiyle görevden alındı ve yerine bahsi geçen kayıtları alacak olan Leon Jaworski getirildi.

Leon Jaworski


30 Ekim:   ABD Adliye Komitesi Yargı Kurulu, bütün komitenin rızası olmadan mahkeme celbi çıkarılmasına izin veren kararları kabul etti. 

11 Kasım:  Kongre azil soruşturmasının bütçesini onayladı.

31 Ocak 1974: Yargı Kurulu komisyona azil soruşturması başlatma gücünü veren kararı onadı.

6 Şubat:  Bütün Kongre komisyonun tanıkları, ifadeleri ve belgeleri soruşturma yetkisini kazanmasını sağlayan kararları müzakere etti ve uygulamaya başladı. Eşdeğer mahkeme celbi için komite başkanı ve sıralama üyesince verilen karar, başkanın avukatının belgelere ulaşımına, delil sunumunu dinlemesine, komite için tanıklar önermesine ve tanıkları çapraz incelemesine izin verdi.

2 Mayıs: Komisyon, yetkililer tarafından kanıt teşkil eden materyallerin sunumu için birtakım prosedürleri uygulamaya soktu.

23 Temmuz:  Komisyon azil sürecinin maddelerinin müzakere edilmesine hükümet eden süreçleri uygulamaya başladı. 

24-30 Temmuz: Komisyonun azil uygulanması önerisini oylamasının ardından televizyonda bir münazara gerçekleştirildi.

9 Ağustos: Başkan Nixon görevinden istifa etti.

Clinton’ın azil takvimi

Ocak 1994: Robert Fiske Bill Clinton’ın arsa işlerini araştırması için özel savcı yetkisiyle görevlendirildi. Daha sonrasında 5 Ağustos’ta yerine Kenneth Starr getirildi. Starr’ın Clinton’ı araştırdığı dönem Arkansas Eyalet Hükümeti eski çalışanı Paula Jones tarafından açılan ve daha sonra Clinton’ın Beyaz Saray’daki yardımcısı Monica Lewinsky ile yalanlayacağı ilişkisine yönelik iddiaları da ortaya çıkartacak cinsel taciz davasının sanığı olduğu döneme rastlıyor.

9 Eylül 1998: Kongre Starr’ın raporunu teslim aldı.

Kenneth Starr

11 Eylül: Kongre Yargı Komisyonu’na doğrudan bir azil soruşturması için yeterli zeminin olup olmadığına dair Kongreye öneri yapabilmesi için araştırma yapmasına imkan sağlayan kararı onadı.

5 Ekim: Komisyon, Nixon’ın azil sürecinde sürecinde olduğu gibi kendisine azil soruşturması yapma yetkisi veren kararı ve bu sürece hükümet eden prosedürleri onayladı.

19 Kasım: Starr, Komisyon tarafından sorgulandı. 

10-12 Aralık: Komisyon müzakereler sonrası azil maddelerini kabul etti. 

16 Aralık: Kongre Clinton’ı azleden tarihî kararı aldı.

Bill Clinton


Görüldüğü üzere her iki vakada da yeter miktarda hazırlık ve bilgi toplama süreçlerinin ardından Yargı Komisyonu azil sürecini başlatıp başlatmama kararı alıyor. 

Trump vakasında iki örnekten farklı olarak Trump’ın Ukrayna’yla ilişkilerini araştırması için görevlendirilmiş bir özel savcı görünmüyor.  Aksine soruşturmanın başladığı yer İstihbarat Komitesi olarak tespit ediliyor. Eleştirilerin geldiği nokta da tam olarak burası zira Trump’ın durumu Nixon ve Clinton’dan tamamen farklı ilerliyor. Cumhuriyetçilere göre her iki başkanın da savcılarla mücadele etme ve imtiyazlarını koruma imkânı mevcuttu. Ancak bu durum Trump için mümkün görünmüyor.

Açık olan bir şey var ki tüm azil süreçleri aynı şekilde gerçekleşmiyor. ABD Anayasası’nda, Kongre’nin olası suçlar hakkında bilgi toplanmadan önce bir azil soruşturmasına izin vermesi için ilk olarak oylama yapmasını gerektiren bir kural söz konusu değil.

Kongre İstihbarat Komitesi halen bilgi ve tanık ifadelerini toplamakla meşgul durumda. Milletvekili Adam Schiff sorguların yazılı metinlerini yayınlayacağını ve Nixon’ın sürecini hatırlatır şekilde kamuya açık duruşmaların başlayacağını ifade ediyor. Eğer azil için yeteri kadar kanıt sağlanırsa sıra Yargı Komisyonu ve Kongre oylamalarına gelecek. Demokratlara göre süreç bu aşamadan itibaren Nixon ve Clinton’ın azil süreçleriyle paralellik arz etmeye başlayacak. Cumhuriyetçiler ise bunun daha en başından Pelosi’nin duyurusundan önce olması gerektiğini iddia ediyor.  

Habernediyor.com