En ünlü köle: Spartaküs

'Kölelik tarihte ne zaman ortaya çıktı?' sorusuna kesin bir cevap vermek zordur. Köleliğin aldığı biçim, tarihi dönemlere ve yaşanılan toplumlara göre farklılık gösteriyordu. Genel olarak ise şu bilgiyi vermek mümkündür. Borcunu ödeyemeyen, savaşta esir alınan, herhangi bir suça karışan kişileri öldürmektense onlardan bedava işçi gücü olarak yararlanmak kölelik kurumunun oluşmasının esas nedeniydi. Öte yandan, köle bir anne ve babadan dünyaya gelenler ise köle olarak doğmuş kabul ediliyordu.

Roma’da bazı köleler ağır işlerde çalıştırılırken, bazıları da halkı eğlendirme işlevini yerine getirmek için vahşi hayvanlarla ve birbirleriyle bir arena içinde dövüştürülüyordu. İnsanlık tarihinin en önemli dönemlerinden biri olan Roma’nın ‘cumhuriyetten imparatorluğa geçiş döneminde’ ülkeyi derinden sarsan ayaklanmalar yaşanmıştı.

Spartacus'ten 60 yıl önce

Bu ayaklanmalardan birisi, M.Ö. 135 yılında başlayıp üç yıl süren ayaklanmaydı. Bu dönemde Sicilya’nın batısında bulunan köle çobanların başında Suriyeli Eunus, batıda ise tarım işçilerinin (köleler) başında Kilikyalı Kleon başkaldırdı. Herkes bu iki isyancı gücün çatışmasını beklerken Eunus, Kleon’un önderliğini kabul etti ve iki güç birleşti. Üç yıl boyunca süren isyanı, Romalı komutan Publius Rubulius bastırdı. İsyan sonucunda Kleon öldürüldü, Eunus ise ömür boyu hapiste tutuldu.

Savaşçı köleler

M.Ö. 73-71 yılları arasında süren ve birçoğumuzun aşina olduğu Spartaküs Köle Ayaklaması belki de tarihteki en ünlü köle isyanıdır. Tarihi kayıtlara göre, Ludus da denilen Lentulus Batiatus’un gladyatör eğitim okulunda eğitilen ve arenada savaştırılan Spartacus ve yanındaki köleler başkaldırdı. Tarihçi Plutharkos’un anlattıklarına göre; Trakyalı Spartacus’un yanında Crixus, Castus, Gannicus gibi bazı savaşçılar da yer alıyordu. Bu savaşçı köleler, üzerlerine gönderilen küçük bir Roma birliğini yener ve askeri malzemelerine el koyarlar. Bazı tarihçiler, kölelerin savaştırıldıkları alan olan Capua bölgesine baskın yaptığını ve birçok köleyi serbest bıraktığını yazar.

Tarihçi Appian'a göre M.Ö. 72'deki durum

Vezüv Yanardağı'ndan ağaç dallarıyla mı indiler?

Köle savaşçıların üzerlerine ilk olarak Gaius Glaber’in yönettiği bir Romalı birlik gönderildi. Komutan Glaber, Vezüv dağının eteklerine çekilen köle ordusunu sıkıştırdığını düşünür. Ancak bir rivayete göre, Vezüv dağının arka kısmından ağaç dallarını birbirine bağlayarak inen köleler, Glaber’in birliğinin arkasından dolanır ve onları yok eder.

Tarihçi Plutarkos'a göre M.Ö. 72'deki durum

Pek çok Roma birliğini mağlup eden bu köle ordusu zamanla diğer kölelerin de katılımıyla kabalıklaşır. Spartacus’ün önderliğindeki isyancılar, üzerlerine gönderilen ikinci Roma ordusunu da yok eder. Bu ordunun başında Publius Varinius adlı bir komutan vardır. Savaşta ünlü komutanlardan Cossinius ölürken, Varinius kurtulur.

Köleler ikiye bölündü

Ancak Galyalı kölelerin başında bulunan Crixus, Roma üzerinde yürümek isteyince köle ordusu ikiye bölündü. Tarihçi Appian’a göre; Garganus Dağı civarında Crixus’un ordusunu mağlup eden komutan Gellius, Spartacus’un peşine düşse de yenilgiden kurtulamaz. Bazı kaynaklara göre Spartacus, burada önce üzerine gelen Lentulus Batiatus’u (gladyatör okulu sahibi) ardından ise Gellius’u mağlup etmiştir.

İtalya’nın kuzeyine yürüyen Spartacus ve komutasındaki köleler, üzerlerine gönderilen birçok Roma birliğini kılıçtan geçirir. Silarus Irmağı yakınlarında yapılan son savaşta ise Roma ordularının başında yer alan Marcus Lucinius Crassus, Spartacus’u yener.  

Savaşın sonu

Savaştan sonra komutanlar siyasi güç elde etti

Komutan Pompey’in birlikleri savaşa doğrudan katılmasa da Pompey, savaştan kaçan köleleri öldürdüğü için galibiyette kendisine de pay biçer. Bu iki komutan isyanın bastırılmasından bir yıl sonra Roma Senatosu’nda konsül olarak seçilirler.

Esir alınan köleler çarmıha gerildi

Bu savaşta Spartacus’un ölüp ölmediği tam olarak bilinmemektedir. Ancak birçok köle ise Capua ile Roma arasındaki yolun kenarında çarmıha gerilir. Bu isyan, Roma’daki son köle isyanı olarak kayıtlara geçer. Bu ayaklanmadan 200 yıl sonra İmparator Antoninus Pius döneminde (138-161), kölelerin ölümlerinden ve kötü koşullardan köle sahipleri sorumlu tutulmuş ve kölelerin şikayet için başvuracakları bir kurum oluşturulmuştur.