Tarihin Sıfır Noktası: Göbeklitepe tarihi açıdan neden bu kadar önemli?

İnsanlık tarihinde kimi kazı çalışmalarının da yapıldığı ülkemizin özel tarihi güzelliklerinden sahip yerlerinden olan Göbeklipe’ye ilgi her geçen gün artmakta ve hem yurt içinden hem de dünyadan her sene çok sayıda turisti ağırlamaktadır. Göbeklitepe’nin bu kadar önemli olmasında ve rağbet görmesinin gerisinde çok önemli tarihi bir yapısının olması etkilidir şüphesiz. Bu yazımızda Göbeklitepe’nin önemine ilişkin bilinenleri sizlerle paylaşacağız.

Göbeklipete nerede?

Öncelikle Göbeklitepe’nin konumundan başlamak gerekirse. Göbeklitepe ülkemizde Şanlıurfa şehrinde bulunmaktadır. Bununla beraber Göbeklitepe UNESCO Dünya Miras Listesi’nde bulunarak adını bütün dünyaya duyurmuştur.

İnsanlık tarihine yön veren kazılar da burada gerçekleştirilmektedir. Göbeklitepe’ye Şanlıurfa şehir merkezinden taksi veya otobüs ile rahat bir şekilde ulaşılabilmektedir. Örencik köyüne bağlı Göbeklipe’nin tarihine gelecek olursak…

Göbeklitepe’nin tarihi…

Göbeklitepe dünyadaki bilinen en eski kült yapılar topluluğudur. Bu yapılardan bahsederken ortak özellikleri T şeklinde olan 10-12 adet dikilitaşın yuvarlak planda çizilmesi ve aralarının ise taşlarla örülü olmasıdır. Yapının merkez kısmında daha yüksek olan boyda iki dikilitaş karşılıklı bir biçimde yerleştirilmiştir. Dikilitaşların birçoğu üzerinde çeşitli insan, kol, el, hayvanlar, semboller oyma veya kabartma usulüyle gösterilmiştir. Bu motifler yer yer bir süsleme olamayacak kadar yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Yapılan bu süslemelerin aslında bir anlatım veya mesaj niteliğinde olduğu düşünülmektedir.

Yapılardaki motifler arasında akbaba, yaban ördeği, yılan, tilki, yaban domuzu ve boğa gibi motifler çok sık bir şekilde görülmektedir. Burası sadece bir yerleşim yeri değil kült merkezi olarak da bilinmektedir. Burada bulunan kült yapıların tarihteki son avcı gruplarca inşa edildiği düşünülmektedir. Öteki bir anlatımla ise Göbeklitepe çevresindeki oldukça gelişmiş ve derinlik kazanmış inanç sistemine sahip avcı-toplayıcı gruplar için önemli bir kült merkezi konumundadır. Bölgenin bu durumda en erken kullanımının Neolitik Çağ’da yani günümüzden yaklaşık olarak 12 bin sene önce olduğu iddia edilmektedir. Bununla beraber tarihin en eski faaliyetlerini tarihlendirmeye ilişkin kesin kanıtlar elimizde bulunmuyor ancak tarihsel anıtlara bakıldığı zaman Paleolitik Çağ’a dek uzanan birkaç bin yıl daha eskiye, epipaleolitike dek giden bir geçmişe gittiği düşünülmektedir. Göbeklitepe’nin kült merkezi olarak kullanımının ise Milattan Önce 8 bin civarlarına dek sürdüğü ve bu tarihlerin sonrasında terk edildiği, başka veya benzer şekillerde kullanılmadığı görülmektedir.

Bütün bunlar kazılarda ortaya çıkartılmış olan anıtsal mimari, Göbeklitepe’yi özel ve eşsiz yapmaktadır. Böylece UNESCO tarafından 2011 senesinde Göbeklitepe Dünya Mirası geçici listesine girdi ve 2018 yılını gösterdiğinde ise tarihler kalıcı listeye eklendi.

Bu dikilitaşların stilize insan heykelleri olduğu düşünülmektedir. D yapısı merkez dikilitaşların gövdesinde yer alan kol ve el motifleri, bu konudaki şüpheleri ortadan kaldırmaktadır. Buradaki dikilitaşlar insan vücudunun üç boyutlu bir şekilde betimlendiği stilize tarzdaki yontular olarak görülmektedir.

Burada gerçekleştirilmiş olan kazılardan çıkartılan kimi taş ve heykeller ise Şanlıurfa Müzesi’nde sergilenmektedir.

Göbeklitepe kimi popüler kaynaklarda “Tarihin sıfır noktası” olarak da nitelendirilir.

Göbeklitepe’nin önemi…

İnsanoğlunun en büyük adımlarından olan Neolitik Devrim’in başlamasının, hayvanların evcilleştirilmesinin, kurulmuş olan ilk köylerle beraber yerleşik hayata geçişin, sınıflaşmanın yani uygarlığın ilk adımların atılmasının gerçekleştiği yerlerdendir Göbeklitepe.

Göbeklitepe öylesine eskidir ki Mezapotamya’daki ilk şehirlerden, İngiltere’nin ünlü Stonehenge’lerinden de, Mısır Piramitlerinden de eskidir. Göbeklitepe bir yerleşim yerinin ötesinde bir tapınak yeridir. Şimdiye dek bulunmuş olan mimari yapılar da günlük yaşamodaklı değil, özel amaçlarla yapılmış olan kült yapılar olduğunu ortaya çıkarmaktadır.

Bu durumla Göbeklitepe günümüzde her sene dünyanın her yerinden ziyaretçi akınına uğramaktadır.

Göbeklitepe’nin gömülmesinin nedeni…

Göbeklitepe Neolitik Dönem’de kullanılmasının ardından bilindiği kadarıyla ardından terk edilmiştir. Orada bulunan anıtsal yapılar bu dönemde insanlar tarafından bilinçli bir şekilde gömüldüğü düşünülmektedir. Bu zamanda yaşam biçimlerinin terk edilmesiyle insanların avcı toplayıcı inanışlarını, sembol dünyalarını tahrip etmeksizin yavaşça terk etmiştir. Bundan dolayı da son avcı toplayıcıların buluştuğu bu eşsiz yer günümüze kadar korunaklı bir şekilde kalabilmiştir.

Göbeklitepe’nin konumu…

Göbeklitepe tepesinde ziyaret edilen bir yatırın da olmasından dolayı “Göbekli Tepe Ziyareti” ismiyle bilinen yükselti, yaklaşık olarak 1 kilometrelik bir kireç taşı platosu üzerinde bulunan 15 metre yükseklikte yer alan bir tepedir.

Tepeden doğuya ve kuzeye bakıldığında Karaca Dağ ve Toros Dağları etekleri, batıya bakıldığında ise Fırat ovası ile Şanlıurfa platosunu ayıran dağ silsilesi, güneye bakıldığında Suriye sınırına dek Harran ovası görülüyor. Göbeklitepe bulunduğu yer itibarıyla hem çok geniş bir alandan görülmekte hem de geniş bir alanı görmektedir.

HABERNEDİYOR.COM / SEZGİN İLHAN ÖZEL İÇERİK