Türk edebiyatında ilk örneklerine Orhan Veli’nin ve II. Yenici şairlerinin şiirlerinde rastladığımız sürrealizm akımı 20. yüzyıl sanat akımları arasında en yayın ve en uzun ömürlü olanlardan biridir. Sürrealizm, her ne kadar dadaizm başta olmak üzere diğer 20. yüzyıl sanat akımlarından etkilenmiş olsa da kendine özgü bir harekettir. Peki sürrealizm nasıl ortaya çıktı, özellikleri nelerdir, temsilcileri ve onların önemli eserleri nelerdir?
Salvador Dali
Sürrealizm Nasıl Ortaya Çıktı?
Modernizmle birlikte manevi değerlerin yok sayılması, I. Dünya Savaşı sonrası teknolojik gelişimin hız kazanmasıyla beraber gelen maddi refah seviyesinin artmasıyla birleşince insanoğlu iç dünyasını tanıyamaz ve tatmin edemez hale gelmiştir. Bu bağlamda dönemin sanatçıları Freud'un psikanaliz yöntemlerini kaynak ederek sürrealizm akımını ortaya attırlar.
Freud’a göre insan hayatında en büyük karar verici unsur libidodur. Sanat ise bir tür nevrozdur. Bazı yasaklar yüzünden bastırılmış olan duygular, ego vasıtasıyla sanata dönüştürülür ve böylece sanatçı kendini tatmin etmiş olur. Başka bir deyişle sanat aşırı güçlü isteklerin, dolayısıyla bilinçaltının bir tür yansımasıdır. Freud’un bu düşüncesini temel alarak sanatta akıl ve mantığın değersizliğini vurgulayıp, sanatı bilinçaltının dışa vurumu olarak kabul eden sanatçılar sürrealizm akımını ortaya çıkardı.
NOT: Freud’un psikanaliz yöntemlerinin dışında dadaizm akımı da sürrealizmin oluşumunda etkili olmuştur.
Sürrealizmin Özellikleri Nelerdir?
Türkçe ifadesiyle; gerçeküstücülük, her türlü yaratışın kayağı olarak bilinçaltını gösterir. Bu bağlamda sanatın kaynağı akıl ve mantık değil, rüyalar, çılgınlıklar ve sayıklamalardır. Bilinçaltı esas alındığı için ahlak ve ahlak dışı davranışlar, sevaplar ve günahlar bir bütün olarak sanatın konusu sayılmıştır. Akıl ve mantığa karşı olunması hasebiyle sanat otomatizmanın bir ürünü olarak görülür. Dolayısıyla sürrealist yazarlar ve şairler, eserlerini otomatik yazı tekniğiyle kaleme almayı tercih eder. Mizah ve alay ise çoğu sürrealist çalışmanın önemli unsurlarındandır.
Andre Breton
Sürrealizmin Temsilcileri ve Onların Önemli Eserleri
Bazı önemli sürrealistleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
-
Andre Breton (1896-1966)
Sürrealizm akımının kurucusu olarak kabul edilen Fransız şair aynı zamanda eski bir dadaisttir. Yıldızlı Şato, Kaybolan İzler ve Eriyen Balıklar en önemli eserleri arasında yer almaktadır.
-
Paul Eluard (1895-1952)
İlk başta dadaizm akımından etkilenmiş sonrasında sürrealizm akımının ilk üyelerinden olmuş nihai olarak ise gerçekçi sanata dönmüş olan şair, çağdaş Fransız şiirinin en önde gelen isimlerinden biridir. Ölmeden Ölmek, İstenen Şiir ve İstenmeyen Şiir ve Çifte Karanlık önemli eserleri arasındadır.
-
Louis Aragon (1897-1982)
Çağdaş Fransız edebiyatının bir diğer önemli yazar ve şairi olan sanatçı, Breton ve Soupault ile ‘Littérature’ dergisi ekseninde sürrealizm akımının yaygınlaşmasında önemli rol oynadı. Sevinç Ateşi, Anicet veya Panaroma ve E İsa'n in Gözleri önemli eserleri arasında yer alır.
-
Salvador Dali (1904-1989)
Ressam, şair ve aynı zamanda bir denemeci olan sanatçı başta fütürizm ve kübizm akımlarının etkisinde kalmıştır. 1922 yılında ise sürrealizmin sınırları içerisine girmeyi tercih etti. Belleğin Azmi, Uyanmadan Bir Saniye Önce Nar Etrafında Uçan Arının Sebep Olduğu Rüya ve Yanan Zürafa önemli eserleri arasındadır.
