Resimlerinde doğulu kadını yücelten ilk ressam: Osman Hamdi Bey

Osman Hamdi Bey, 1842 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. İlk öğreniminin ardından, 1856 yılında Maarif-i Adliye okuluna devam etmiş, burada resim çizmeye yönelik ilgisi artmış ve karakalem çizimleri yapmaya başlamıştır. Babası İbrahim Ethem Paşa 1860 yılında hukuk eğitimi alması için Osman Hamdi’yi Paris’e yollamıştır. Bir süreliğine Hukuk fakültesinde öğrenimine devam eden Osman Hamdi, resme olan ilgisi daha da arttıkça hukuk fakültesini bırakarak yine Paris’te olan ‘Academie de Beaux Arts’a gitmeye başlamıştır. Academie de Beaux Arts’ da hocaları Gérôme ve Boulanger olmuştur. 

1842- 1910

Paris’te aldığı eğitimden sonra ülkesine dönen Osman Hamdi Bey, 1875 yılında Kadıköy belediye başkanlığına atanmış ve bir yıl boyunca belediye başkanlığı yapmıştır. Osman Hamdi Bey, arkeolojik kazılar gerçekleştirmek amacıyla Bağdat’ta iki yıl yaşamıştır. İstanbul’a dönüşünün ardından ise 1881 yılında yeni kurulan Arkeoloji Müzesi’nin müdürlüğünü yapmaya başlamış ve tam 29 yıl boyunca bu görevini devam ettirmiştir. Müze müdürlüğü yaptığı sırada ilk arkeolojik Türk kazılarını başlatan Osman Hamdi Bey, bu kazılarla ilgili yazdıklarını ‘’Sayda Kral Mezarlığı’’ adlı kitap olarak yayınlamıştır.  Arkeoloji Müzesi müdürlüğünü yaparken bile resme olan ilgisini kaybetmemiş ve hem arkeolojiyi hem de sanatı aynı anda yürütmüştür. Bir sanatçı olarak Türk sanatına en büyük katkısı, Sanayi-i Nefise Mekteb-i Ali’sini (Günümüz Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi) kurmaktır. Bu okul, Academie de Beaux Arts örnek alınarak kurulmuştur ve aynı zamanda Batılı Akademi geleneğinin başlatıldığı okuldur. 1882 yılında da bu okulun müdürlüğüne atanan Osman Hamdi Bey, bir sonraki yıl da okulda eğitimi başlatmıştır. 

Osman Hamdi Bey hayatı boyunca hiçbir zaman resim yapmayı bırakmamıştır. O dönemde Doğulu kadınlar ressamlar aracılığıyla oryantalist bir biçimde, harem içine dahil ya da köle olarak tasvir edilirken; O Doğulu kadını yüceltmiş ve daha gerçekçi resimler yapmıştır. Osman Hamdi Bey, resimlerinde kadın figürünü kullanan ilk Türk ressamdır. Kadınları,belirli kompozisyonlar şeklinde izleyiciye aktarmamış, eserlerinde kadınların günlük yaşamlarından kesitlere yer vermiştir. Böylece aslında Türk kadınının yaşantısını da resim aracılığıyla göstermek istemiştir. Resmettiği kadınlara model olarak kızını ve eşini kullanmıştır.  İç mekân resimlerinde ise cami, türbe ve medreselerden yararlanmıştır.

Osman Hamdi Bey aynı zamanda yaşadığı zaman dilimi aralığında Doğu’yu resimlerine konu olarak alan tek Doğulu ressamdır. Batılı ressamların Doğu’ya dair eserlerinde konu olarak aldıkları; fakirlik, geri kalmışlık ve şehvet düşkünlüğü yerine içinde yaşamış olduğu gerçek Doğu’yu yaşam biçimi ve içinde bulunduğu kültürü ile, ayrıntılı ve gerçekçi şekilde yansıtmaya çalışmıştır.

İşte Osman Hamdi Bey’in Kadın Konulu eserleri:

1-    1880- Kuran Okuyan Kız

Osman Hamdi Bey’in Kuran Okuyan Kız adlı eseri, onun kadın konulu çalışmaları arasında en dikkat çeken resimlerden bir tanesi olmuştur. Çünkü Osman Hamdi’ye varıncaya dek hiçbir sanatçı, bir kadını rahle önünde Kuran varken çizmemiştir ya da buna cesaret edememiştir. 

2-    1880- İki Müzisyen Kız

Osman Hamdi Bey’in çizdiği bu resmin ana kompozisyonu kadınların sanata duydukları ilgi anlatılmaktadır. 

3-    1881- İstanbul Hanımefendisi

1881 yılında yapılan bu resim, Batı modasının Doğu kültürü ile harmanlanarak yapılan bir Osmanlı kadınının tasviridir. Tanzimat Dönemi sırasında Osmanlı’da değişmeye başlayan kadın modası bu resimde rahatlıkla görülebilir. Fransız dantellerinin kadınların kıyafetlerinde yavaşça yer aldığını görmekteyiz. 

4-    1881- Çarşaflanan Kadınlar 

Bu resim, aslında kadınların günlük hayatlarındaki bir kesit baz alınarak çizilmiştir. Dışarıya çıkmak için hazırlanan kadınları tasvir eden bu resim, içerisindeki motiflerle, imgelerle, dönemin ruhunu yansıtmaktadır. 

5-    1887- Gezide Kadınlar 

Osman Hamdi’nin 1887’de yaptığı bu resimde, görüleceği üzere kadınların kıyafetlerinin şekli ve duruşlarıyla Osmanlı’da modernleşme hareketlerinin başladığı söylenebilir. Dışarıya çıkarken renk renk  feraceler giyen kadınlar artık siyah çarşaf giymeyi bırakmışlar ve peçe yerine ince tüller kullanmaya başlamışlardır. 

6-    1890- Türbe Ziyaretindeki İki Genç Kız



Osman Hamdi Bey’in tıpkı Kuran Okuyan Kız resmindeki gibi bir kez daha dini ögeler barındıran bir resmin içerisinde kadın imgelemi kullanılmıştır. Sosyal hayatın her parçasında kadınların da bulunduğu, Osman Hamdi ‘nin resimlerinde açıkça görülebilmektedir. 

7-    1901- Mihrap- Tekvin ya da Yaratılış

Mihrap resmi, Osman Hamdi  Bey’in en çok ses getiren eserlerinden biri olmuştur. Osman Hamdi’nin bu tablosunda hamile bir kadın resmin tam merkezinde bir rahle üzerine oturtmuştur. Kadının ayakları altında dağılmış bir şekilde duran birçok kitap yerleştirilmiştir. Resimdeki kadın tarafından okunduğu anlaşılan bu kitaplar da dahil olmak üzere resimde kadın haricinde her şey soluk bir biçimde resmedilmiştir. Canlı bir şekilde parlayan kadın kendinden emin ve özgüvenli şekilde çizilmiştir. 

8-    1906- Mimozalı Kadın

 Son olarak ise Mimozalı Kadın resmi bizlere, Osmanlı’da kadınların artık peçeyi kullanmadıklarını gösteren bir iz niteliğindedir. Gezide Kadınlar isimli tablosunda tül şeklinde peçe takan kadınları çizen Osman Hamdi, Mimozalı Kadın resminde ise kadının yüzünü peçesiz tasvir etmiştir.  Burada çizilen kadın ise Osman Hamdi Bey’in eşidir. 

HABERNEDİYOR.COM l NERMİN SEKMEN - ÖZEL HABER