El Hamra’dan esinlenilerek yapılan Malta Türk Şehitliği, 147 senedir göz kamaştırıyor 

Osmanlı Sultanlarından Abdülaziz’in talimatı ile 1874 senesinde Malta’nın başkenti Valetta’nın Marsa semtinde inşa edilen Türk şehitliği, bugün yalnız Türklerin değil Maltalıların da bir mirası olarak sergileniyor. Şehitliği, kendi kültür ve atalarının önemli bir emaneti olarak kabul eden Maltalılar, bölgenin bakımına oldukça önem veriyor. 



Türkiye’nin, 34 ülkede şehitliği bulunuyor 

Türkiye’nin 34 ülkedeki toplam 78 şehitliğinden biri olan Malta şehitliği, 1565 senesindeki Malta kuşatmasında ve Birinci Dünya Savaşı’nda çeşitli cephelerde şehit olan ya da esir edilip sonrasında vefat eden Türk askerlerine yatak olmuş durumda. Malta sınırları içerisinde gözlerini yuman 22 Türk askeri ve ülkede çeşitli sebeplerle vefat eden çok sayıda Türk ve Müslüman, bu şehitlikte ebediyete kadar istirahat ediyor. 



Şehitlik, mimari özellikli eserleri aratmıyor 

Tarihi şehitliği uzun yıllardır araştıran ve araştırmalarını 2016 senesinde yayınladığı “Malta’daki Osmanlı-Müslüman Mezarlığı” isimli kitabında toplayan Malta Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Conrad Thake, şehitliğin mimari detayları ile ilgili tüm verileri Türk ajansına anlattı. 

Thake, konuyla ilgili şunları dile getirdi: “Osmanlı Sultanı Abdülaziz Han, 1867 senesinde Avrupa’ya düzenlediği seyahat sırasında Malta’ya da uğradı. Burada oryantalist mimarinin en iyi örneklerini gören Sultan Abdülaziz Han, şehitliğin inşası için talimat verdiğinde mimari özelliklerinin nasıl olması gerektiğini de elbette aktardı. O dönemde bu yapı için Maltalı ünlü Mimar Emanuele Luigi Galizia görevlendirildi. Mimarımızın, Müslüman ve Türk mezarlığına uygun olan ruhu ise yakaladığını görüyoruz. Galizia burayı, ‘saklı bahçe’ olarak görüyordu ve İtalyancada ifade edilen bu şekilde mezarlığı oluşturdu.” 



“Mezarlık yapılırken El Hamra ve Tac Mahal’den esinlenildi” 

Thake: “Galizia, dönemin en ünlü mimarlarından biriydi. Kendisi yalnız Malta’da değil dünya genelinde ün yapmıştı. O, burayı yaparken Endülüs, El Hamra Sarayı, Tac Mahal ve İslam mimarisine sahip en ünlü eserlerden etkilendi. Elbette ki Mağrip bölgesinin el işçiliğinden etkilendiğini söylemek de mümkün. Burada, girişte kullandığı motif ve unsurlar ile köşelerdeki dekoratif detaylar minareleri andırır. Bu da aslında buranın egzotik bir yer olduğunu ve hiç de Batı’dan olmadığını gösterir.” 



“Malta Türk şehitliği, Akdeniz’in Tac Mahalidir” 

Thake: “Osmanlı Sultanı o dönemde bu şehitliği yaptırarak yurt dışındaki Müslüman ve Türklere de sahip çıktığını ve ölmüş olsalar bile bir şekilde onları koruduğunu göstermiştir. O dönemde Malta, Akdeniz’in ortasındaki en önemli ve yoğun limandı. Buraya uğrayan gemilerde genellikle hacca giden Müslümanlar olurdu. Örneğin 1908 senesinde Fas’tan gelen ünlü Sardinia gemisi, burada demirlediğinde 25 Kasım tarihinde büyük bir yangına sahne oldu ve yangında ölen Müslümanlar da bu mezarlığa defnedildi. Mimarisi itibarıyla Maltalılar tarafından Akdeniz’in Tac Mahali olarak bilinen bu yapı, Sultan Abdülaziz’in Batı ile yakın, reformcu ve hümanist bir şekilde iletişim kurmak isteyişinin de bir simgesi ve Malta’ya bir hediyesiydi.” 



Şehitlik, etrafına kurulması planlanan sanayi tesisleri ile gündemde 

Thake: “Özellikle son yıllarda hükümet tarafından onaylanan fakat şehitlik ve çevresini olumsuz etkileyecek sanayi tesisi uygulaması gündemdeydi. Fakat buradaki mimari mücevherin zarar görecek olması sebebiyle tesisin yapılmaması konusunda iki ülke kamuoyu olarak çok baskı yaptık. Buranın kıymetini her daim bilen ve restorasyonu ile bakımı konusunda her türlü desteği gösteren büyükelçilikten ötürü çok mutluyum. Maltalılar olarak buranın bütünlüğünün korunması konusunda Türk makamlarıyla eşit şekilde sorumluluk sahibi olduğumuzu düşünüyorum.” 



“1. Dünya Savaşı’nda esir olarak getirilenler de şehitlikte yatıyor” 

Thake: “Şehitlikte yalnızca kuşatma sırasında ya da büyük gemi yangının da vefat edenler yatmıyor. 1. Dünya Savaşı sırasında Malta’ya esir olarak getirilen ve sonrasında çeşitli şekillerde hayatını kaybeden 22 Türk de burada yatıyor. Burası, tam bir ‘Şehitler Abidesi’. Türkiye’den gelen devlet erkanı buraya daima çelenk bırakır ve saygı duruşunda bulunur. Bu yüzden bu anıt, sembolik olarak oldukça önemlidir. Bence ise mezarlığın en önemli noktasıdır. Fakat anıt, mezarlığa sonradan eklenmiştir.” 



Restorasyon çalışmaları devam ediyor 

Thake, dönem dönem şehitlikte restorasyon çalışmalarının yapıldığını ve şu anda da bu çalışmaların sürdüğünü; üçüncü aşama olan duvar restorasyonuna geçildiğini aktarıyor. 

Türkiye’nin Valetta Büyükelçisi Kerem Kıratlı ise şehitlikle ilgili olarak şunları dile getiriyor: “Anadolu toprakları dışındaki belki de en görkemli mimariye sahip olan Malta Türk şehitliği, Malta ile Türkiye’nin ortak mirası statüsündedir. Büyükelçiliğimiz tarafından yürütülen proje kapsamında şehitliğimizin restorasyonu sürmektedir. Büyük bölümünün yenilendiğini ise söylemek mümkün. Kalan kısımları da en kısa sürede tamamlayacağız. Fakat bu haliyle dahi son derece görkemli ve gezmeye müsait olduğunu söyleyebilirim. Maltalılar ve Malta’ya gelen turistler, özellikle bu şehitliğe büyük önem göstermektedir.”