Kurtuluştan kuruluşa: Tarihin dönüm noktası 19 Mayıs!

Bugün, Mustafa Kemal Atatürk'ün Bandırma Vapuru ile 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkışıyla birlikte milli mücadelenin başlamasının 104. yılı. 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı, yurt genelinde coşkuyla kutlanıyor.

Düşman askerleri, İstanbul önlerine demir attı

30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasının ardından Adana Fransızlar, Konya ve Antalya İtalyanlar, İzmir ise Yunanlar tarafından işgal edilmişti. Samsun, Merzifon, Antep, Maraş ve Urfa’ya ise İngiliz askerleri gelmişti. 13 Kasım 1918’de İngiliz Donanması, İstanbul önlerine demir attı.

Vatanı korumak için senelerini cephelerde geçiren, 3 Kasım 1918'de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığından İstanbul'a geri dönen Mustafa Kemal, 6 ay kaldığı İstanbul'da kurtuluş için bazı planlar yapmaya başladı.

17-18 Mart 1919 tarihinde Samsun ve etrafındaki Rumlar, Samsun'a asker gönderen İngilizleri de yanlarına alarak, çete baskınlarıyla birlikte kargaşa çıkararak, Mondros Antlaşması'nın 7. maddesi kapsamında İtilaf Devletlerinin işgaline bölgeyi açmak istiyordu.

Rumların bu tuzaklarına karşı Türk milleti de kendini savunmak adına teşkilatlanmaya, mal ve can güvenliklerini korumaya gayret edince bundan kaygılanan İngiliz Yüksek Komiserliği ve Karadeniz Ordusu Başkumandanlığı, İstanbul Hükümetine 21 Nisan 1919'da bir nota vererek, bölgede yaşanan gerilimin yatıştırılmasını, Rumlara karşı sözde saldırıların engellenmesini talep etti.

Mirliva Mustafa Kemal!

Asayişin bölgede sağlaması amacıyla 9. Ordu Müfettişi unvanıyla görevlendirilen Mustafa Kemal, 15 Mayıs 1919'un sonraki günü yani İzmir'in işgal edildiği gün Bandırma Vapuru ile Samsun’a yola çıktı.

Samsun sahiline puslu bir pazartesi günü demir atan Mustafa Kemal ve arkadaşlarını, öncelikle Havuzlu İsmail'in kullanmış olduğu sandalla Kurmay Binbaşı Mahmut Ekrem Bey Samsun’da karşıladı.

Mustafa Kemal ve arkadaşları, Reji İskelesi'nden Samsun'a ilk adımlarını attı. Ruslar tarafından Birinci Dünya Savaşı'nda şehrin tüm iskeleleri bombalanmış fakat bir tek Fransızlara ait Reji İskelesi ayakta kalmıştı. O dönemde Fransızlar, Samsun'daki bir fabrikada sigara üretiyordu. İskelenin ismi bu sebeple Tütün İskelesi olarak da biliniyordu.

"Dokuzuncu Ordu Kıtaları Müfettişi ve Padişahın Fahri Yaveri Mirliva Mustafa Kemal Paşa" sıfatı ile Mustafa Kemal, "Samsun’a saat 08.00'de ulaşarak görevine başladığına" ilişkin İstanbul'a telgraf iletti.

Büyük Önder Atatürk'ün Samsun'a gelişi, o sıralarda İngilizler'de tedirginliğe yol açtı. 6 gün boyunca Samsun'da kalan Mustafa Kemal, 25 Mayıs günü Havza'ya geçti. Mustafa Kemal, İngilizleri şüphelendirmemek adına böbrek sancılarını ve Havza'nın kaplıcalarının iyi geleceğini söyleyerek şehirden ayrıldı.

İlk miting Havza'da 

Kurtuluş'a doğru gitmekte olan yolda Mustafa Kemal’in ikinci durağı Havza oldu. İlk Müdafa-i Hukuk Cemiyeti burada kuruldu. Söz konusu teşkilat, "Taş Mektep"te, şimdiki Merkez İlköğretim Okulunda ilk toplantısını yaptı.

Havza'da ayrıca ilk miting de yapıldı. Mustafa Kemal Paşa'nın talimatı sonrasında düzenlenen mitingde, İzmir'in işgal edilmesi protesto edildi. Havza’da yine ilk genelge yayımlandı. 28 Mayıs'taki Havza Genelgesi, bütün valilik, bağımsız mutasarrıflıklar ve kolordu komutanlığına gönderildi. Havza Genelgesi, Mustafa Kemal’in Samsun'a çıktıktan sonra ilk resmi tepkisi olması sebebiyle büyük bir öneme sahiptir.

Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurucusu Mustafa Kemal, bu genelgeyle birlikte milletin, işgallere tepkisini göstererek milli bilincin ortaya çıkarılmasını hedefledi.

Bir sonraki durağı Amasya olan Mustafa Kemal, Havza'da Milli Mücadele için 18 gün boyunca ciddi adımlar attı.

Havza'daki hareketliliği duyan İngilizlerin baskısı ile Mustafa Kemal, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği’nden alındı. Mustafa Kemal Atatürk, sivil olarak Havzalılara veda etti.

Gazi Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Samsun’a giderek yaktığı Milli Mücadele meşalesi, Amasya, Erzurum ve Sivas'ın ardından bütün yurda yayıldı.

Kurtuluş ve cumhuriyet

19 Mayıs'ın yalnızca Türk milletinin değil tüm Avrupa ve Ortadoğu'nun kaderini etkilediğini belirten Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Kaya Tuncer Çağlayan, Büyük Önder’in Samsun'a iki büyük amaç için geldiğini aktardı ve şunları söyledi:

 "Birincisi, vatanın düşman işgalinden kurtarılması konusunda Türk milleti ve silah arkadaşları ile bütünleşerek mücadele başlatmak, ikincisi de bu topraklarda milli iradeyi hakim kılacak cumhuriyeti inşa etmek." 

Söz konusu fikrin İstanbul'da yeşermeye başladığını ve Atatürk'ün arkadaşlarıyla birlikte 6 ay İstanbul'da kaldığı sürede bunu değerlendirdiğini aktaran Çağlayan, şunları ifade etti:

"Milli mücadelenin öznesi milletti. Atatürk başta olmak üzere Komutanlarımız, askerlerimiz, komutanlarımız bu fikri gündeme taşıdılar. Bu şekilde kurtuluşun mümkün olacağı fikrindeydiler fakat bunu gerçekleştirebilmek için millet, bunun ne kadar yanında yer alacak bilinmiyordu. Bu sebeple Samsun, Mustafa Kemal için düşüncelerinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin belli olacağı ve milletin nabzını yoklanacağı bir yer olarak kritik ve tarihi bir önem taşıyordu. Bir Samsunlu olarak o zamanlarda atalarımız, bu cesareti Paşa'ya vermiştir."

"Atatürk Samsun'u unutmamıştır"

1924 yılında Atatürk'ün, "Ben Samsun'u ve Samsun toplumunu gördüğümde millet ve memlekete ait tüm kararlarımın, düşüncelerimin her durumda gerçekleştirilebilir olduğuna bir kez daha inandım. Samsunluların gözlerinde okuduğum ve durumlarında gördüğüm özverilik ve vatanseverlik, düşüncelerimi ve ümidimi doğru yere ulaştırmaya yeterli gelmişti." ifadelerine dikkat çeken Çağlayan, "Mustafa Kemal Paşa, net bir şekilde Samsunludan şu mesajı alır: 'Milli mücadele doğru bir fikirdir, bunun öznesi olan millet, bu mücadelede Samsunluların özelinde yer alacaktır.' Samsunlular için bu çok önemli." açıklamasını yaptı.

Milli mücadele fikrinin İstanbul'da ortaya çıktığını ve Samsun'da olgunlaştığını belirten Prof. Dr. Çağlayan, sözlerine şöyle devam etti:

"Bu anlamda Samsun, Milli Mücadele'nin ilk kıvılcımının, ilk ateşin yakıldığı şehirdir. Samsun olarak biz de her zaman bununla gurur duyuyoruz. Samsun hiçbir zaman Ata'sını unutmamıştır. 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı'nın temelleri 1926'da Samsun'da atılmıştır. Samsunlular, Gazi Günü kutlaması olarak Samsun'da bunu başlatmış 1938 yılına kadar yerel bir kutlama şeklinde devam etmiştir. Bütün yurtta 1938'de bayram şeklinde kutlanmaya başlanmıştır. Bu günün değerini Samsun unutmamıştır. Atatürk de hiçbir zaman Samsun'u unutmamıştır, Karadeniz gezileri sırasında en uzun süre kaldığı yer Samsun olmuştur. Samsun ve Atatürk arasında bir gönül bağı vardır ki Atatürk zaten 19 Mayıs’ı, 'Benim doğum günüm' diye belirtmiştir. Bu, Atatürk nezdinde de Samsun’un ayrı bir yeri olduğunun işaretidir."