İran'da neler oluyor? 9 soruda Mahsa Emini gösterileri

İran'da 22 yaşındaki Mahsa Emini'nin gözaltında ölümünden sonra başlayan gösteriler, bir aydır devam ediyor.

İran sokaklarında, işçilerin ve üniversite öğrencilerinin de katıldığı gösterilerde sloganların tonu artarken, polisin müdahalesi ve yönetimin açıklamaları sertleşiyor.

İran'daki gösterilere ilişkin merak edilenler, 9 soru-cevapta incelendi.

Gösteriler nasıl başladı?

13 Eylül'de başkent Tahran'da, "ahlak polisi" olarak adlandırılan İrşad devriyeleri tarafından başörtüsü kurallarına uymadığı iddiasıyla gözaltına alındıktan sonra fenalaşarak hastaneye götürülen 22 yaşındaki Mahsa Emini'nin, 16 Eylül'de hayatını kaybetmesi İran’da infiale yol açtı.

Emini'nin 17 Eylül'de memleketi Sakkız şehrindeki cenaze töreni sonrasında başlayan gösteriler, İran’ın birçok kentine yayıldı.

Göstericilerin talepleri ne?

İlk günlerde, "Ahlak Polisi" ve "zorunlu başörtüsü"ne karşı başlayan eylemler, ardından rejim karşıtı gösterilere dönüştü.

Sokaklara çıkan protestocular, "Kadın, Yaşam, Özgürlük" sloganlarının haricinde ülke lideri Ali Hamaney'i hedef alan "Kahrolsun Diktatör" sloganları attı.

Ülke yöneticilerinin tepkisi nasıl oldu?

İran lideri Hamaney, 3 Ekim'de bir açıklama yaptı ve protestolardan İsrail ile ABD’yi sorumlu tuttu.

Batılı güçlerin İran'ı rejim muhalifleri aracılığıyla parçalamayı hedeflediklerini öne süren Hamaney, "Bu isyanlar ABD ve siyonist (İsrail) rejiminin bir projesidir. Onlardan maaş alan bazı İranlı hainler onlara destek verdiler. 'İran'a saldırma ve rejimi değiştirme amacında değiliz' açıklamasında bulunan düşmanların gizli hedefi, ülkede isyan çıkarıp güven ortamını yok ederek heyecanlı tipleri tahrik etmektir." sözlerini kullandı.

Dün bir açıklama yapan İran Hükümet Sözcüsü Ali Bahadori Cehromi ise ülke genelindeki protestoları, "örgütlü ve terörist eylemler" olarak değerlendirdi.

Cehromi, "Bazı örgütlü ve terör girişimleri şunu göstermiştir ki; İran düşmanı ve karşıtları, halkın huzur, güvenlik ve hukukuna zarar vermek için her konjonktüre uygun proje üretmektedirler." sözlerini kullandı.

Gösterilerde kaç kişi yaşamını yitirdi? 

12 Ekim'de Norveç merkezli İran İnsan Hakları Kurumu tarafından yayımlanan raporda, Emini'nin ölümünün ardından başlayan sokak gösterilerinde emniyet güçlerinin müdahalesi neticesinde 201 protestocunun yaşamını yitirdiği bildirildi. 

Ülkedeki 31 eyaletten 18'ine ilişkin rakamların yer aldığı raporda, en fazla can kaybının Sünni nüfus yoğunluklu Sistan-Beluçistan eyaletinde olduğu aktarıldı.

Raporda, Sistan-Beluçistan eyaletinde 93, Mazenderan eyaletinde 28, Kürdistan eyaletinde 14, Batı Azerbaycan ve Gilan’da 12’şer, Tahran'da 11, Kirmanşah'ta 8, Elborz'da 5, İsfahan ve Horasan-ı Rezevi’de 3’er, Kohgiluye-Buyer Ahmed, Kazvin, Zencan ve Doğu Azerbaycan'da 2’şer, Buşehr, Simnan, Huzistan ve İylam’da 1’er göstericinin hayatını kaybettiği bildirildi.

Gösterilerde en fazla can kaybının yaşandığı Sistan-Beluçistan eyaletinin Zahidan şehrinde Sünnilere ait Mekki Mescidi'nde, 30 Eylül'de cuma namazının ardından düzenlenen protestolarda emniyet güçlerinin açtığı ateş neticesinde Beluç Aktivistler Örgütüne göre 42 kişi yaşamını yitirdi. Bu rakam, daha sonrasında yaralananlardan bazılarının yaşamını yitirmesi ve devam eden sokak gösterilerine emniyet güçlerinin müdahalesiyle birlikte 95'e kadar yükseldi.

İran'da Zahidan Cuma İmamı ve Sünni din adamı Mevlevi Abdulhamid İsmailzehi, yaşananları "facia" olarak yorumladı.

Olaylar esnasında Sistan-Beluçistan Eyaleti Devrim Muhafızları İstihbarat Başkan Yardımcısı Hamid Rıza Haşimi'nin, bir göstericinin ateş açması neticesinde yaşamını yitirdiği açıklandı.

Zahidan şehrinde göstericilerle emniyet güçleri arasında yaşanan çatışmalarda 5 askerin de öldüğü açıklandı.

Gösterilerde kaç asker ve polis öldü?

İran'daki hükümete yakın kaynaklar, 10 Ekim günü baş sayfasından, Emini'nin ölümünün ardından başlayan sokak gösterilerinde 24 güvenlik görevlisinin yaşamını yitirdiğini açıkladı.

Hayatını kaybedenler arasında Devrim Muhafızları Ordusuna bağlı askerler, milis gücü (Besiç) üyeleri ve istihbarat birimi çalışanlarının da bulunduğuna işaret edildi.

Gösteriler esnasında 200'den fazla emniyet görevlisinin de yaralandığı belirtildi.

Protestoların lideri kim, kim organize ediyor?

İran'ın birçok şehrinde yaklaşık 1 aydır devam eden gösterilerin bir lideri bulunmuyor. Göstericilerin, ülke dışındaki rejim karşıtı Rıza Pehlevi ve Halkın Mücahitleri gibi örgütlerin liderlerine yaklaşmadığı biliniyor.

Gösterilerde önceki rejim muhalifi liderlerin kabullenilmemesi bazı muhalif siyasiler tarafından olumlu karşılanıyor.

Kamu malına verilen zarar ne kadar?

İran geneline yayılan gösterilerde çok sayıda kamu aracı ve malı tahrip edildiği belirtildi.

Devrim Muhafızları Ordusuna yakınlığıyla tanınan Fars Haber Ajansının haberine göre, söz konusu protestolarda, 70 metrobüs istasyonu, 15 polis aracı, 170 metrobüs, 85 ambulans, 323 banka şubesi, 30 itfaiye aracı hasar gördü.

Gösteriler hangi kesimlerden destek buldu?

Mahsa Emini'nin ölümü sonrasında başlayan gösteriler, ilk olarak başörtüsü zorunluluğuna karşı çıkan kadınlar tarafından sahiplenildi.

Emini'nin Kürt olması sebebiyle Kürt bölgesinde alevlenen gösteriler ardından başkent Tahran, İsfahan ve Meşhed gibi büyük kentlere sıçradı.

Sokak gösterilerinin haricinde İsfahan, Meşhed, Tebriz ve Tahran gibi metropol şehirlerdeki üniversitelerde devam eden gösterilere bazı öğretmenlerin haricinde lise öğrencileri de katıldı.

10 Ekim itibarıyla işçi sınıfı da eylemlere dahil oldu. Buşehr eyaletinde petrokimya ve rafineri işçileri gerçekleştirdikleri grevle, Emini'nin ölümünden sonra başlayan eylemlere destek verdi.

Yabancı ülkelerin yaklaşımı ne oldu?

ABD, Kanada ve İngiltere, Mahsa Emini gösterilerinde polisin göstericilere yönelik müdahalelerini kınayarak bazı İranlı güvenlik birimlerine yaptırım kararları aldı.

Avrupa Parlamentosu vekilleri, İran'ı Emini'nin ölümüyle ilgili 6 Ekim'de tarafsız soruşturma yürütmeye çağırdı.

Avrupa Birliği de "cinayetin sorumlularına yaptırım uygulama" çağrısında bulundu.