Cumhuriyet'in 99 yıl önceki kuruluş belgeleri

Türkiye, Cumhuriyet’in ilanının 99. yıl dönümünü kutluyor.

Meclis Arşivi’nden “Cumhuriyet” belgeleri

Cumhuriyetin kuruluş öyküsü herkes tarafından bilinirken Murat Bardakçı, Cumhuriyet’in ilanının hukuki boyutuna dikkat çekti.

Bardakçı'nın, Meclis Arşivi'nden ulaştığı Cumhuriyet’in ilanına ilişkin belgeler ve o belgelerin öyküsü...

29 Ekim 1923’te, Meclis’in Anayasa’da düzenlediği değişikliklerin bulunduğu ve Meclis kâtiplerinin yazdıkları metin. Bu, Cumhuriyet’in ilan edilmesinin ilk resmi belgesidir (Meclis Arşivi).

Cumhuriyet’in ilânını halka haber vermeleri için Diyanet İşleri Reisliği’nin, müftülüklere yolladığı telgraflardan bir tanesi (Cumhuriyet Arşivi, 051-0-8-65-35-1).

Anayasa'da değişiklik

Cumhuriyet’in ilânına ilişkin belgelerin önemi ve işin hukukî tarafına dikkat çeken Bardakçı: "Bir anayasa değişikliği ile Cumhuriyet, Büyük Millet Meclisi 'Kanun-ı Esâsî Encümeni'nin, 1921 Anayasası’ndaki altı maddenin değişmesi hedefi ile hazırlamış olduğu tasarının 29 Ekim 1923 Pazartesi tarihinde Meclis’in yaptığı 43. oturumunda kabul edilmesi ilân edildi. Anayasa’nın ilk maddesine 'Türkiye’nin yönetim biçiminin ‘Cumhuriyet’, resmî dilinin Türkçe, devlet dininin İslâm olduğu' ekleniyordu. Diğer maddeler ise Cumhurbaşkanlığı, Hükümet ve Başbakanlık hakkındaydı. Oylamanın ardından Reis-i Cumhur’un seçilmesi aşamasına geçildi ve Mustafa Kemal Paşa, Reis-i Cumhur seçildi."

29 Ekim 1923 Pazartesi tarihinde Meclis’in 43. oturumunda kabul edilen tasarıyı hazırlayan Anayasa Komisyonu; İzmir Milletvekili Yunus Nadi Bey başkanlığında Dersim Milletvekili Feridun Fikri, Gelibolu Milletvekili Celâl Nuri, Konya Milletvekili Refik, Muş Milletvekili İlyas Sami Bey, İzmit Milletvekili İbrahim Süreyya Beyler ile Antalya Milletvekili Rasih Hoca’dan oluşuyordu.

Meclis Başkanlığı’na hitaben Celâl Nuri Bey’in yazdığı komisyon mazbatası şu şekilde:

Bu mazbata kapsamında hazırlanan tasarının, 29 Ekim günü Meclis’te kabul edilip kanunlaşması ile birlikte Türkiye’de Cumhuriyet resmen ilân edilmiş oldu.

Cumhuriyet’in ilân edildiği Ankara’daki ilk Meclis binası.

Müftüler’e görev

Cumhuriyet’in ilânı, Ankara’da 101 pâre top atışıyla birlikte kutlanırken, söz konusu kararı ülkenin dört bir yanına duyurma görevi de müftülüklere verildi. Türkiye’deki tüm müftülüklere Evkaf ve Şer’iye Vekâleti’nin talimatı ile telgraflar yollayan Diyanet İşleri Reisliği, artık Cumhuriyet ile idare edileceklerini halka duyurmalarını talep etti. 

1920’de açılmış olan ilk Meclis, bu tahta okul sıralarında faaliyet göstermişti.