Vergi geliri hedefleri revize edildi! İşte tartışmalar

Anadolu Ajansı'nın haberine göre, 2020 bütçesinde, bu yıl 600 milyar TL seviyelerinde gerçekleşmesi beklenen vergi gelirleri gelecek sene 912,5 milyar TL olarak hedefleniyor.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal'ın açıkladığı bütçede, Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) gerçekleşmesi planlanan yüzde 5’lik büyümeyle beraber vergi gelirlerinde de büyük artış bekleniyor.

Hükûmet, 2019'da vergi gelirlerinden 757 milyar TL beklerken, son 9 ayda gerçekleşen vergi gelirleri Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre yalnızca 485,3 milyar TL oldu. Bu gelişmelerle birlikte yıl sonuna kadar vergiden elde edilecek gelirlerin 600 milyar TL seviyesine varması öngörülüyor.

Gelecek yıl bütçesinde ÖTV'den (Özel Tüketim Vergisi) 176 milyar 117 milyon 886 bin TL'lik tahsilat bekleniyor. ÖTV'nin dağılımına bakıldığında, 2020'de petrol ve doğalgaz ürünlerinden 66 milyar 659 milyon 812 bin TL, motorlu taşıtlardan 19 milyar 59 milyon 124 bin TL, alkollü içkilerden 17 milyar 174 milyon 472 bin TL, tütün mamullerinden 64 milyar 819 milyon 998 bin TL, kolalı gazozlardan 1 milyar 156 milyon 15 bin TL, dayanıklı tüketim ve diğer mallardan 7 milyar 248 milyon 465 bin TL gelir hedefleniyor.

Bütçe rakamlarındaki ÖTV gelirlerinin 2021'de 194 milyar 107 milyon 861 bin, 2022'de 213 milyar 686 milyon 639 bin TL'ye ulaşması bekleniyor.

Kurumlar ve gelir vergisi gelirleri

Toplamda 1 trilyon 96 milyar TL olarak hesaplanan 2020 bütçe hedeflerine göre, gelecek yıl gelir vergisinde yüzde 11,1, kurumlar vergisinde yüzde 15,5, özel tüketim vergisinde (ÖTV) yüzde 20,6, harçlarda yüzde 35,1 ve motorlu taşıtlar vergisinde (MTV) yüzde 22,5 gelir artışı olması planlanıyor. Gelecek yıl bütçesinde gelir vergisinden 187 milyar 494 milyon 302 bin, kurumlar vergisinden ise 99 milyar 610 bin TL'lik gelir bekleniyor. Gelir vergisinin 2021'de 211 milyar 180 milyon 792 bin TL'ye, 2022'de de 231 milyar 61 milyon 867 bin TL'ye ulaşacağı düşünülüyor.

Kurumlar vergisinden de devletin 2021'de 98 milyar 734 milyon 160 bin TL, 2022'de de 109 milyar 379 milyon 603 bin TL'lik gelir hedefi bulunuyor.

Dâhilde alınan Katma Değer Verigisi (KDV) gelirinin de 2020'de 167 milyar 416 milyon 156 bin TL, 2021'de 193 milyar 138 milyon 436 bin TL, 2022'de de 215 milyar 126 milyon 10 bin TL olması bekleniyor.

Amaç vergi gelirlerini artırmak

Deutsche Welle'nin haberinde yazıldığı üzere, İstanbul Kültür Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın'a göre, hükûmet 2020 yılı bütçesinde vergiden elde edeceği gelirleri artırmayı hedefliyor. Alçın, devletin 2020 yılı bütçesinde amacının "gelir adaletini sağlamak yerine, olabildiğince fazla vergi geliri elde etmek" olduğunu belirtiyor. 2019'da vergi gelirlerinin azalmasında ekonomik krizin etkili olduğunu dile getiren Prof. Alçın, "Toplam vergi gelirleri içerisinde yüzde 75’i bulan tüketim vergileri ekonomideki durgunluk nedeni ile azaldı. Firmalar da bu dönemde yeni harcama ve yatırım yapmak istemedi." şeklinde konuşuyor.

Yeni "Vergi Paketi"

Hükûmet, oluşan vergi kayıplarının elimine etmek için 2020 ortalarında gerçekleştirilmek üzere bir vergi reformu paketi üzerinde çalışıyor. Bu çalışmaya göre, e-fatura sistemine kayıtlı işletmelerin sayısının 2020’de 140 binden 300 bine çıkarılması hedeflenirken, kurumlar vergisinin de yüzde 22'den yüzde 20'nin altına düşürülmesi tahmin ediliyor.

Mevzubahis düzenlemede yıllık brüt 500 bin ve üzeri gelir elde eden ücretliler, evini kiraya veren ev sahipleri, şirketlerinden kar payı alan iş insanları ve serbest meslek sahiplerinin ödediği gelir vergisinin ise yüzde 35'ten yüzde 45’e varan oranda artırılması öngörülüyor. Kamuoyunda bu düzenleme ise "Servet Vergisi" olarak biliniyor.

Vergi toplamada başarısızız

OECD verilerine göre, Türkiye’de genel yönetim bütçe gelirlerinin gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranı yüzde 24,9 iken, OECD ortalaması ise yüzde 34,32 seviyelerinde seyrediyor. Verilere göre, OECD ülkeleri arasında 31'inci sırada olan Türkiye, nüfusu ve ekonomik büyüklüğü göz önüne alındığında vergi gelirleri konusunda başarısız bir performans sergilediği çıkarımı yapılabilir.

EY (Ernst and Young) Türkiye Vergi Hizmetleri Yayın Direktörü M. Fatih Köprü, 2020'de vergi gelirlerinin GSYİH’deki payının artması durumunda bunun eğitim, sağlık gibi kamu hizmetlerine de bir yansımasının olması gerektiğini savunuyor. Aksi takdirde toplumun vergi artışlarına olan tepkisinin de artacağını ifade eden Köprü, şunları kaydediyor:

"Gelir ve kurumlar vergisinin yani dolaysız vergilerin vergi gelirleri içerisindeki oranı 2019 bütçe verilerine göre sadece yüzde 32,5. Dolaylı vergilerden sadece KDV ve ÖTV ise toplam vergi gelirlerinin yaklaşık yüzde 53’ünü oluşturuyor. Bu tablonun terse çevrilebilmesinin, yani gelir üzerinden alınan vergilerin bütçe içerisindeki payının artırılmasının yolu ise kayıt dışı ekonomiyle etkin mücadeleden geçiyor."

"Vergi adaleti sağlanamıyor”

Türkiye’de vergi sistemi neden gerektiği kadar işlemiyor?

2018 yılında toplanan yaklaşık 139 milyarlık gelir vergisi tutarının yüzde 93’ünün gelir vergisi kesintilerinden oluştuğuna dikkat çeken Fatih Köprü'ye göre, kesinti yoluyla alınan gelir vergilerinin çok büyük bir bölümünün ücretler üzerinden kesilen vergiler olması ücretliler aleyhine büyük bir adaletsizlik oluştururken, adil bir vergi sistemi oluşmasının da önüne ket vuruluyor.

Çalışanlardan ücretleri daha ellerine geçmeden gelir vergisi kesintisi uygulaması yapılıyor. Mesela 2019 için brüt 2 bin 558 TL olarak belirlenen asgari ücret, gelir vergisi, SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) primi, işsizlik sigortası ve damga vergisi gibi kesintiler sonucunda net 2 bin 20 TL olarak belirlendi. Böyleylikle, çalışanların aylık gelirlerinin yüzde 21’i henüz ellerine geçmeden devlet tarafından kesinti yaşıyor.

"Ücretliden kesilen vergi giderek büyüyor”

Fatih Köprü, yapılan her tüketim harcaması için de KDV ve ÖTV uygulandığını hatırlatarak, “Temel gıda dâhil hemen her tür harcama üzerinden KDV ödeniyor. Benzin, sigara, içecekler, beyaz eşya, elektronik ürünler ve taşıtlar gibi birçok kalemde de ayrıca ÖTV ödeniyor. Yani zaten kaynakta gelir vergisi kesilmiş olan ücret üzerinden ayrıca bu dolaylı vergiler de ödenince ücretlinin ödediği toplam vergi katlanmış oluyor." diye belirtiyor.

"Servet Vergisi" bir çözüm mü?

Peki, ekonomi yönetimince gerçekleştirileceği belirtilen "Servet Vergisi", vergi gelirlerini artırmada işe yarar mı?

Yeditepe ve Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Vergi Hukuku Öğretim Üyesi ve İstanbul Vergi Merkezi Başkanı olan Prof. Dr. Hakan Üzeltürk’e göre, Türkiye vergi sistemindeki en büyük sorun yeni düzenlemeler getirilmesinden ziyade, uygulamada olan eksiklikler. Üzeltürk, "Mevcut sistemde toplanması gereken vergilerde ciddi problemler varken, mükellefler vergi aflarına alışmışken, denetim mekanizmaları etkili olarak işleyemezken bazı girişimler olumsuz sonuçlar yaratabilecektir. Bu nedenle mevcut sistemde iyileştirmeler yapmak daha faydalı sonuçlar yaratabilir." değerlendirmesinde bulunuyor.

Vergi ve hukuk birlikte

Vergi adaletinin sağlanabilmesi için mükellefler arasındaki eşitsizliklerin giderilmesi gerektiğini vurgulayan İstanbul Vergi Merkezi Başkanı Hakan Üzeltürk, "Bir mükellef vergisini ödemiyorsa, vergi kaçırıyorsa, takip edilmiyorsa, aftan yararlanıyorsa bu şartlarda vergi ödemek istemeyen dürüst mükelleflerin sayısı da artıyor" şeklinde konuşuyor. Vergiler hakkında bir başka temel sorunun da "hukuk eksikliği" olduğuna vurgu yapan Üzeltürk, şunları kaydediyor:

"Bir vergi kültürü oluşturulması, toplanan vergi gelirlerinin nereye harcandığının bilinmesi, vergi adaleti inancının topluma yayılması, vergi aflarının çıkarılmaması, denetim mekanizmalarının etkinleştirilmesi, mali güç ve kanunilik ilkelerinin gerçekleştirilmesi, vergi ve hukukun birlikte düşünülmesi, vergi yargısının hızlı işlemesi üzerinde çalışılması gereken temel konular."