Cumhuriyet'in büyük hediyesi: Sümerbank

Osmanlı’dan çok fazla dış borç devralan genç Cumhuriyet, ekonomik kalkınma için pek çok kurumunun düzenini, işleyişini değiştirdi, yeniledi ya da pek çok yeni kurum inşa etti.

Sümerbank'ın açılışı, bu amaçlar doğrultusunda bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından gerçekleştirilen büyük projelerden biri oldu. 

 
I. Sanayi Planı'nda temelleri atılan Sümerbank, 3 Haziran 1933 tarihinde Büyük Önder Atatürk tarafından, sanayi planının uygulanması, yani yeni sanayi tesislerinin kurulması ve kurulan diğer devlet kuruluşlarına da örnek olması amacıyla kuruldu.

Sümerbank A.Ş. tarafından çıkarılan, Murat Koraltürk'ün "Türkiye Ekonomisinde Bir Öncü: Sümerbank" kitabına göre, Sümerbank'a, Daha önce Devlet Sanayi Ofisi tarafından işletilen Feshane (Defterdar) Fabrikası, Basmahane (Bakırköy) Fabrikası, Hereke Fabrikası ve Beykoz Fabrikası devredildi.

1934’de uygulamaya konulan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın ana hedef ve stratejisi, ülkenin yerüstü kaynaklarını değerlendirerek ithalata konu olan özellikle şeker, dokuma ve kağıt başta olmak üzere temel gereksinim maddelerini yurtiçinde üretmek; yerel veya bölgesel, tarımsal üretime ve doğal kaynaklara dayalı endüstri üretim birimleri kurmaktı.

Kalkınma Planı ve Sümerbank

Sümerbank’ı bu denli önemli kılan başlıca özelliği, I. Sanayi Planı'nda yer alan projelerin gerçekleştirilmesinin görevinin de Sümerbank’a verilmiş olması. Planda yer alan projeler, dokuma, maden, selüloz, seramik ve kimya sanayileri olmak üzere beş sektörde toplandı.

Planda yer alan dokuma, maden, selüloz ve kimya sanayine ilişkin yatırımlar Sümerbank tarafından gerçekleştirildi.

Bu plan kapsamında, 1934 senesinde, Bakırköy Bez Fabrikası, Keçiborlu Kükürt Fabrikası ve Isparta Gülyağı Fabrikası; 1935 senesinde Kayseri Bez Fabrikası, Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası ve Zonguldak Antrasit Fabrikası; 1936 senesinde İzmit Kağıt Fabrikası, 1937 senesinde ise Ereğli ve Nazilli Bez Fabrikaları işletmeye alındı.

Bu tesislerin ana hedefi üretimi arttırmak ve millî ekonomiyi kalkındırmak olduğu gibi, aynı zamanda yöreyi baştan başa değiştirmek ve yöreye yeni bir kimlik kazandırmaktı. Bu yüzdendir ki, Mustafa Kemal Sümerbank Merinos Fabrikası açılışında her fabrika açılışının millî sevinci arttırdığını belirtti. 

Sümerbank Cumhuriyet hedeflerini taşıyor

Sümerbank, Kalkınma Planı ve Yıllık Programları ile Devlet Planlama Teşkilatı tarafından kendisine verilen görevler doğrultusunda, yurt içinde yeni tesis kurma, kapasite artırma, genişletme, yeniden organize etme ve modernizasyon, idame-yenileme yatırımları, araştırma-geliştirme, eğitim, pazarlama ve bankacılık faaliyetlerini başarıyla sürdürdü. Sanayileşen Cumhuriyet Türkiye’sinin belkemiğini oluşturan temel üretim birimleri Sümerbank tarafından faaliyete sokuldu.

Pamuklu sektöründen bankacılığa... 

Özetle, Sümerbank, pamuklu sektöründe 20, yünlü ve halı sektöründe 10, deri ve kundura sektöründe 4, kimya sektöründe 6, toprak ve seramik sektöründe 6, ticaret sektöründe 4, araştırma ve geliştirme sektöründe 1, çimento sektöründe 1, kağıt sektöründe 3 ve demir-çelik sektöründe 1 işletme olmak üzere toplam 56 işletme ve bankacılık sektöründe 49 banka şubesiyle hizmet veren bankacılık birimi ile Türkiye’de özel kesimin gerek sermaye gerekse teknik bilgi ve beceriden yoksun olduğu dönemlerde Devletin tüm yükünü omuzladı ve Türkiye’de sanayileşmenin öncülüğünü yaptı.

Sümerbank'tan ayrılanlar

Sümerbank’ın bünyesinde birer işletme olarak kurulan ve gelişen Karabük Demir ve Çelik İşletmeleri, Selüloz ve Kağıt İşletmesi (SEKA), 1955 senesinin Mayıs ayında ayrı birer kurum olarak yeniden yapılandırıldı. Aynı şekilde, Sivas Çimento, Kütahya Seramik, Filyos Ateş Tuğlası, Konya Krom Magnezit Tuğla, Yarımca Porselen ve Bozüyük Seramik Sanayii Müesseseleri Sümerbank bünyesinde birer işletme olarak kuruldu ve Kasım 1983’te Türkiye Çimento ve Toprak Sanayii Kurumu’na devredildi.

Bir başka Sümerbank işletmesi olarak kurulan Bolu Lamine ve Lif Levha Sanayii Müessesesi Kasım 1983’te SEKA’ya devredildi. Ordu Soya Sanayii Müessesesi de Aralık 1986’da Ordu Soya Sanayii A.Ş.’ye devredildi.

Sümerbank askerin ve polisin yanında

Sümerbank, kuruluşundan 2001 yılına kadar başta Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet Genel Müdürlüğü olmak üzere, pek çok devlet kurumuna eğitim elbisesi, iç çamaşırı, postal, çadır, paraşüt, çarşaf, battaniye, havlu vb. gibi eşya ve ekipmanlar sağladı. Bunun yanı sıra, Azerbaycan, Ürdün, Arnavutluk, Bosna Hersek ve daha pek çok ülkenin ordu ve polis teşkilatlarının ihtiyaçlarını da karşıladı.

28 Mayıs 1986 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile Sümerbank’ın özelleştirilmesine karar verildi.