Cumhuriyet ekonomisinin ilk tohumları: İzmir İktisat Kongresi

Kurtuluş Savaşı'nın zaferinden sonra kurulacak yeni ülkenin ekonomik düzeninin ne olacağı merak konusuydu. Bunun daha detaylı konuşulabilmesi için Mustafa Kemal önderliğinde İzmir'de bir iktisat kongresi geniş bir katılımla gerçekleşti.

Ekonomik bağımsızlık

Savaş sonrası harap olmuş ülkenin ekonomik düzeninin yol haritasının belirlendiği niteliğe sahip kongrede, ilk istek ekonomik bağımsızlıktı. Lozan Antlaşması'nda itilaf devletleri tarafından beklenilen kapitülasyonların devamının ve diğer imtiyazların kabul edilmeyeceğinde fikir birliği sağlandı.

Çiftçi, tüccar, sanayi ve işçi zümrelerinden seçilen 1135 üyenin katılımıyla gerçekleşen kongrenin diğer oturumları sonucunda bu grupların hazırladığı "Misak-ı İktisadî Kararları" tartışıldı ve kabul edildi.

Bu kararların en önemlileri şöyle özetlenebilir:

1. Hammaddesi yurt içinde bulunan ya da yetiştirilebilen sanayi dalları kurulması gerekmektedir.
2. Küçük imalattan ve işletmelerden hızlı bir şekilde fabrikaya ya da büyük işletme tipine geçilmesi gerekmektedir.
3. Devletin iktisadi görüşleri de olmalıdır ve özel sektörlerin kuramadığı teşebbüsler devlet tarafından ele alınmalıdır.
4. Özel teşebbüsleri destekleyecek bir Devlet Bankası kurulması gerekmektedir.
5. Dış rekabete dayanabilmek için sanayi toplu ve bütün olarak kurulmalıdır.
6. Dış sermayenin kurduğu tekellerden kaçınılması gerekmektedir.
7. Sanayinin desteği ve milli bankaların kurulması sağlanmalıdır.
8. Demiryolu inşaat programına bağlanmalıdır.
9. İş erbabına amele değil, işçi denmelidir.
10. Sendika hakkı tanınmalıdır.

Kararlara bakıldığında "devletçi" bir ekonomik modelin özümsendiği anlaşılıyor. Yerli özel sermayenin yeterli olmadığı durumda devletin müdahil olduğu bir karma ekonomik modelin dışında, aynı zamanda işçi haklarının da ihmal edilmediği önemli bir kongre niteliği taşıyan İzmir İktisat Kongresi, esasen yerli burjuvazinin oluşması için ne gibi desteklerin verilebileceği konusunda da fikir birliği sağlamıştı.

Yol haritası

Bugün Türkiye'nin içinde bulunduğu ekonomik düzenin yapıtaşlarını oluşturan kongre, Türkiye'nin iktisat tarihi açısından halen önemli bir konumda bulunuyor.

Kongrede alınan kararlar bugün modern Türkiye'nin nereye konumlanacağı konusunda adeta bir yol haritası oluşturdu. Cumhuriyetin ekonomik düzeni birçok farklı grup insanın bir araya gelip bir fikir alışverişinde bulunarak oluşturulması Atatürk'ün farklı sosyal grupların isteklerine ne kadar önem verdiğinin bir göstergesi.