Ukrayna ile Rusya’yı birbirine düşüren Donbas hakkında 4 soru 4 cevap

Rus Lider Putin, Ukrayna’nın doğusunda bulunan Donbas’taki Luhansk ve Donetsk bölgelerinin bağımsızlığını tanıma kararı alarak Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne aykırı hareket etmiş oldu. Bu karar küresel olarak tepkiyle karşılanırken Donbas halkı gece boyunca kutlama yaptı. Peki Donbas neden Rusya için bu kadar önemli? Donbas’ın kontrolü neden Ukrayna’da değil? Bu ve bunun gibi sorular, toplam 4 soru ve 4 cevap olarak karşımıza çıkıyor. 



1- Ukrayna ile Rusya arasındaki problemler ile Donbas sorununun temeli ne? 

Rusya ve Ukrayna birbirilerine hem komşu hem de dost olarak görünen iki ülke iken Kiev hükümetinin Avrupa Birliği ile yakınlaşmaya başlaması üzerine iki ülke arasındaki ilişkiler bozuldu. Ülkeler arasındaki ilişkiyi canlandırmak isteyen Rusya yanlısı Viktor Yanukoviç, iktidara geldiği dönemde Ukrayna-AB Ortaklık Anlaşması’nı 2013 senesinde askıya aldı. Bu karar, Ukrayna içinde geri döndürülemez krizlere yol açtı. 2013 senesinde protestolarla birlikte iç karışıklık yükseldi. Kiev’deki Bağımsızlık Meydanı’nda toplanan halk, Yanukoviç’in kararına karşı gösteriler düzenledi. Rusya ve Avrupa yanlıları sokakta karşı karşıya geldi. Bunun üzerine Viktor Yanukoviç, dostu olan Rusya’ya sığındı. Bu dönemden sonra da Ukrayna halkı Rus ve Avrupa yanlıları olarak ikiye ayrıldı.  

Kiev’deki olaylar Ukrayna’nın pek çok bölgesiyle birlikte Donbas ve Kırım’a da sıçradı. Kırım Parlamentosu üniformasını giyen ancak üzerinde hiçbir askeri ve/veya siyasi sembol bulunmayan “yeşil ve silahlı adamlar” baskı yapmaya başladı ve Kırım Parlamentosu, Kırım’ın Rusya’ya katılması hakkında referandum yaptı. Batı yanlısı Ukraynalılar ile yerli halk olan Tatarların protesto ederek katılmadığı referandum, 16 Mart 2014 senesinde yapıldı ve Kırım, yasa dışı olarak Rusya’ya katıldı. Rus yanlılarının Kırım işgali, Ukrayna’nın doğusundaki bölgelere yayıldı. Doğudaki Rus yanlısı ayrılıkçılar, sözde devletlerini ilan etti ki Donbas da bu bölgelerden biri oldu.  



2- Donbas, Ukrayna sınırları içindeyse neden Ukrayna kontrolünde değil? 

Ukrayna’da Rus kökenli nüfus, özellikle doğu bölgelerinde yüksek oranda. Donbas da Rus kökenli nüfusun kontrolü altında. Henüz Kırım referandumu gerçekleşmemişken Şubat 2014 tarihinde Rus yanlısı silahlı gruplar, Ukrayna ordusuna saldırılar düzenledi. Hem Rusya’dan hem de Ukrayna’dan aldıkları ağır silahları kullanan insanlar, sözde halk oylamasıyla 11 Mayıs 2014 tarihinde Donbas’ta “Luhansk Halk Cumhuriyeti” ve “Donetsk Halk Cumhuriyeti” isimli iki farklı sözde devlet kurdu. Bununla birlikte Kiev de Donbas’taki kontrolünü tamamen kaybetti. Rus askerleri, araçları ve silahları Donbas’a girdi ancak Rusya bu durumu sık sık inkar etti. Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı’nın raporlarında Rusya’nın ihlali sürekli olarak yer aldı. Donbas ile Ukrayna ordusunun kontrolünde olan bölgeler arasında cepheler oluşturuldu. Geçtiğimiz 7 sene boyunca temas hattında hafif çatışmalar yaşansa da son bir haftadır bölgeden can kaybı haberleri gelmeye başladı. 



3- Putin'e “sözde devletleri tanıma” imzası attıran son gerginlik nasıl başladı? 

9 Aralık 2019 tarihinde, 3 senenin ardından, Paris’te “Normandiya Dörtlüsü Liderler Zirvesi” gerçekleştirildi. Fransa, Rusya, Almanya ve Ukrayna devlet başkanlarının katıldığı zirvede Minsk Anlaşması’na bağlılık ve tam ateşkes vurgusu yapıldı. Zirve sonrasında Ukrayna-Rusya arasındaki çatışmalar ile Donbas bölgesindeki gerginlik büyük oranda azaldı. Ancak kısa süre içinde bölgedeki ateş, daha da hararetli yanmaya başladı. AGİT, Rusya ve Ukrayna’dan oluşan “Üçlü Temas Grubu” 27 Temmuz 2020 tarihinde toplanarak çözümü konuştu ve ateşkes kararı alındı. Bu ateşkes, 2021’e kadar hafif çatışmalar ortasında büyük oranda sürdürüldü. 

Ancak tüm bu ateşkes ve anlaşmalara karşın Rus ordusu, 2021’in ilk günlerinde Ukrayna sınırına asker göndermeye başladı. Sınırda bir “yığınak” halini alan Rus askerleri, Donbas’da hiç bitmeyen çatışmaları harladı. 26 Mart 2021 tarihinde Rus yanlıları 4 Ukrayna askerini öldürdü ve böylelikle kriz de zirve noktasını gördü. Ukrayna ordusu tedbirleri artırdıkça Rusya da Kırım’a ve Ukrayna-Rusya sınırına daha fazla asker gönderdi. Dönemin Ukrayna Genelkurmay Başkanı Ruslan Homçak, 30 Mart 2021 tarihinde Ukrayna Parlamentosu’nda konuşma gerçekleştirerek Rusların askeri tatbikat bahanesiyle sınıra 28 tabur birlik gönderdiğini aktardı. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov ise bu olay karşısında “Rusya, kendi toprağında kendi isteğiyle askerlerini hareket ettiriyor.” ifadelerini kullandı. Sonrasında Rusya, bölgeye asker sevkiyatını artırdı. Ukrayna’nın bölgedeki 3 kanalı kapatması ve Rusya’nın da buna karşılık Ukrayna’ya ekonomik yaptırım uygulaması, olayların üstüne tuz biber ekti. 



4- Ukrayna ve Rusya birbirlerinden ne istiyorlar? 

Kiev yönetimi ve Rus yanlısı ayrılıkçılar 2014-2015 senelerinde Minsk Anlaşmalarını imzaladılar. Bu anlaşmalara göre bölgede esir takası yapılacak, ateşkes sağlanacak, Kiev yönetimi yerel yönetimlerin yetkilerini artırarak ve Donbas’a da özel statü sağlanacaktı. Rus yanlısı ayrılıkçıların da Ukrayna-Rusya sınırının kontrolünü Kiev’e iade etmesi ve bölgedeki silahlarını çekmesi bekleniyordu. Ancak 2014 senesinden bu yana iki taraf da birbirlerini “anlaşmayı ihlal etmekle” suçladığı için Minsk Anlaşmaları hiçbir zaman yürürlüğe konmadı. Tarafların işine karışan Rusya, Donbas’a özel statü sağlanması konusundaki anayasa değişikliğinde ısrarcı olurken Ukrayna da bu değişikliğin ülkeyi böleceğini söyleyerek şüpheyle yaklaşmayı sürdürdü. Ayrıca Rusya, Moskova krizini Ukrayna’daki iç savaş olarak göstermeye çalıştı ve Kiev’in ayrılıkçı gruplarla görüştüğünü ve krizde taraf tuttuğunu dile getirdi.  

Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, NATO Genel Sekreteri Stoltenberg ile görüşerek NATO Üyeliği Hareket Planı’nın verilmesini istedi ve bunun, Donbas’taki savaşı bitirebilecek tek yol olduğunu dile getirdi. Ukrayna, 2020 senesinde NATO’dan “genişletilmiş fırsatlar partneri” statüsü kazandı. Toprak bütünlüğünü her koşulda kazanmak isteyen Kiev hükümeti, NATO’ya üyelik görüşmelerini başlatmaktan yana iken Rusya da Ukrayna’nın NATO’ya girmesinin kendisi için tehdit olduğunu savunuyor. 



2 senede 13 bin kişi öldü 

Ukrayna ile Rusya arasındaki kriz ortamı gün geçtikçe kızışırken 15 Şubat 2020’den bu yana 3350 sivilin, 5650 ayrılıkçının ve 4100 Ukrayna askerinin öldüğü biliniyor.