Greta Thunberg ve Nobel?

Birleşmiş Milletler'de (BM) yaptığı etkileyici konuşma ile tüm dünyada büyük bir etki yaratan 16 yaşındaki İsveçli çevre aktivisti Greta Thunberg, bu yılki Nobel Barış Ödülü’ne en yakın aday olarak gösteriliyor. Kimilerinin sevgisini, kimilerinin de antipatisini kazanan Thunberg, çevrimiçi platformu Oddschecker'e göre Nobel Barış Ödülü ile ilgili yapılan bahsin favorisi konumunda. Diğer adaylar arasında Donald Trump, Abily Ahmed, Jacinda Ardem ve Raoni Metuktire bulunuyor.

Nobel Ödülü ne ve neden önemli?

Nobel Ödülü, her yıl fizik, kimya, tıp, ekonomi, edebiyat ve barış alanlarında verilen bir ödül. Geçtiğimiz 12 ay içinde "insanlığa en büyük yararı sağlayan" insana veriliyor.

Ödülün adı, İsveçli iş adamı ve dinamitin mucidi Alfred Nobel'den geliyor. Alfred Nobel, servetinin çoğunu, ilki 1901'de verilen ödülleri başlatmak için bir fonda bıraktı.

1968 yılında, bir Nobel Ödülü olarak sayılmamasına rağmen, İsveç Merkez Bankası tarafından bir ekonomik bilimler ödülü eklendi.

Bazı meşhur kazananlar

Eski ABD Başkanı Barack Obama, “uluslararası diplomasiyi ve halklar arasındaki işbirliğini güçlendirmeye yönelik olağanüstü çabaları” nedeniyle 2009 yılında Nobel Barış Ödülü'nü kazandı.

Başkan Obama, ödülü şaşkınlık ve alçakgönüllülükle karşılamış ve bunu "eylem çağrısı" olarak kullanacağını söylemişti. Diğer önemli Nobel Barış Ödülü kazananları arasında eski ABD Başkanı Jimmy Carter (2002), insan hakları aktivisti Malala Yusufzay (2014), Avrupa Birliği (2012), Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan (2001) ve Rahibe Teresa (1979) yer alıyor.

Albert Einstein 1921 yılında fizik dalında, Marie Curie 1903'te fizik, 1911'de kimya alanında ve Harold Pinter 2005 yılında edebiyat dalında Nobel Ödülü aldı.

Başta 1964 yılında yazar ve filozof Jean-Paul Sartre ve 1973'te Vietnamlı siyasetçi Le Duc Tho olmak üzere toplamda 6 kişi ödülü reddetti.

Barış ödülünü bu sene kim kazanacak?

Kimse bilmiyor. Nobel Vakfı'nın kuralları uyarınca aday kısa listelerinin 50 yıl boyunca yayınlanmasına izin verilmiyor.

Sadece Greta Thunberg'in aday olduğunu biliyoruz çünkü onu aday gösteren üç Norveçli milletvekili kararlarını açıkladı. Ancak, adaylığın bu yılki ödül için zamanında olup olmadığı bilinmiyor.

ABD Başkanı Donald Trump'ın da aday gösterildiğine dair söylentiler var. Ödüle aday diğer isimler arasında Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, Yeni Zelanda başbakanı Jacinda Ardern ve Brezilya'nın yerlilerinden Raoni Metuktire de yer alıyor.

Tek somut bilgi, 2019 Nobel Barış Ödülü'ne 223 kişi ve 78 kurum olmak üzere tarihin en yüksek aday sayılarından 301 kişi aday gösterildi.

Nobel Ödülü nasıl veriliyor?

Her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat, ekonomi ve barış kategorilerde ödül veriliyor. Altı ödülden beşi İsveç'te, Nobel Barış Ödülü'nün kazananı ise Norveç'te seçiliyor.

Akademisyenler, üniversite profesörleri, bilim adamları, daha önce kazananlar aday gösteriyorlar.

Ödülü kazananlar (laureates), antik Yunanistan'daki yarışmaların galiplerine verilen defne çelengini belirtmek için "laureate" olarak adlandırılır.

Birden çok ama üçten fazla olmamak kaydıyla insanlar her ödülü kazanabilir.

Kazananlar ne kazanıyor?

Ödül almaya hak kazanan kişi veya kurum bir madalya, bir diploma ve 9 milyon İsveç kronu (yaklaşık 5 milyon 400 bin TL) kazanıyor. Bir dalda birden çok kazanan olduğunda ödül kişiler ya da kurumlar arasında paylaştırılıyor.

Şimdiye kadar ödül kazananlar kimler?

Tıp alanında: Sör Peter Ratcliffe, William Kaelin ve Gregg Semenza
Fizik alanında: James Peebles, Michel Belediye Başkanı ve Didier Queloz
Kimya alanında: John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham ve Akira Yoshino
Edebiyat alanında: Peter Handke bu sene ödül kazanan isimler olarak göze çarpıyor.