Ani seller: Yaz aylarının korkulan felaketleri nasıl oluşuyor?

Geçtiğimiz yıl Batı Karadeniz’de yaşanan sel felaketi sonrasında 228 kişi yaralanırken 82 kişi ise yaşamını yitirmişti. Cumhuriyet tarihinin en büyük sel felaketlerinden biri olan bu felaket Bartın ve Kastamonu başta olmak üzere Sinop ve çevre illeri de yoğun bir şekilde etkilemişti. Aşırı yağışlar sonucunda bölgede oluşan sel heyelan ve su baskınlarına dönüşerek pek çok yerleşim yerine zarar verdi ve bu yerleşim yerlerini tekrar hayata döndürmek için yoğun bir çaba harcandı. Öte yandan sel felaketi sırasında binlerce vatandaş bölgede mahsur kaldı. Mahsur kalan vatandaşların imdadına helikopterler ve AFAD ekipleri yetişti. Felaketin ardından yapılan bağış çağrıları sonrasında bölgede yaşanan sel felaketi ve ülke genelinde yaşanan orman yangınları nedeniyle 900 milyon liranın üzerinde yardım toplandı.

Yılda 5 binin üzerinde insan sel felaketlerinde yaşamını yitiriyor

Karadeniz’de benzer sel felaketlerini ve taşkınları yılın özellikle temmuz ve ağustos aylarında sıklıkla duyuyoruz. Bu aylarda sıcak havalar etkili olurken dönem dönem yaşanan yoğun yağışlar bu bölgelerde felaketlerin yaşanmasına neden oluyor. Öte yandan bu felaketler sadece Karadeniz’de yaşanmıyor. Genel olarak eğimin ve yağışların fazla olduğu pek çok yerde yılda birkaç kez sel felaketi yaşanabiliyor. Günümüzde yılda ortalama 5 bin insan sel felaketleri nedeniyle hayatını kaybederken en çok ölüm Hindistan, Pakistan, Çin ve Nepal gibi ülkelerde gerçekleşiyor. Peki, özellikle yaz aylarında yaşanan bu sel felaketlerinin ana nedeni nedir ve şehirlerimizi bu sel felaketlerinden nasıl koruyabiliriz?

Dünya'da en çok sel felaketi Çin, Hindistan ve Nepal gibi Asya ülkelerinde meydana geliyor. 

Altı saatten kısa bir sürede meydana gelebiliyor

Ani sel, bir yağış olayının hemen ardından, kısa bir zaman diliminde, genellikle altı saatten daha kısa sürede, meydana gelen belirli bir sel türüdür. Genellikle yoğun veya aşırı yağıştan kaynaklanır ve nehir veya göllerin yakınındaki bölgelerde meydana gelir, ancak yakınlarda su kütlesi olmayan yerlerde de oluşabilir. Temmuz ve ağustos aylarında ülkemizde ve pek çok yerde görüldüğü gibi kırsal ve kentsel alanlarda ani sel meydana gelebiliyor. Bir alana toprağın emebileceğinden daha fazla yağış düştüğünde veya zeminin yağışı emmesini engelleyen beton ve asfalt gibi geçirimsiz yüzeylerin çok olduğu bölgelerde yoğun bir şekilde yağış olduğunda suyun gidecek çok az yeri kalır ve bu nedenle şu seviyeleri çok hızlı bir şekilde yükselerek taşkınlara sebep olabilir. Beton ve asfaltın geçirimsiz yüzeyleri özellikle düzensiz gelişmiş büyük şehirlerde ya da yerleşim bölgelerinin ya da konutların birbirine oldukça yakın olduğu bölgelerde büyük bir risk oluşturuyor.

Su her zaman en düşük rakımı arar

Bir alan yakın zamanda yağış almışsa, toprak en yüksek kapasitesine kadar doymuş olabilir ve daha fazla su ememez. Toprak yağışı ememeyecek kadar kuru ve sertleştiğinde yani kuraklıktan sonra da sel meydana gelebilir. Ani sel baskınları, şiddetli yağışlardan sonra kurak bölgelerde ve toprağın yağmuru emme kabiliyetini sınırlayan katı ana kayanın üzerinde sığ toprak derinliklerine sahip bölgelerde yaygındır. Su yokuş aşağı aktığından, yağış potansiyel bir yoldaki en düşük rakımı arayacaktır. Kentsel alanlarda, bunlar genellikle alçak bölgelerdeki caddeler, otoparklar ve bodrum katlarıdır. Appalachia gibi dik arazilere sahip kırsal alanlarda ise ani sel, dereleri ve nehirleri taşırarak felaketlere yol açabilir.

Kendinizi nasıl koruyabilirsiniz?

Hava tahmincileri ve acil durum personeli insanları uyarmaya ve hazırlamaya çalışsa da, ani sel baskınları genellikle insanları gafil avlar. Bu olaylar o kadar etkili olabilir ki zaman zaman arabaları sürükleyip binaları temellerinden ayırabilirler. Ani bir selde güvende kalmanın en iyi yolu tehlikenin farkında olmak ve buna karşı adım atmaya hazır olmaktan geçer. Alçakta kalan alanlar, ister az yağış ister çok yağış alsın, ister kentsel ister kırsal bir ortam olsun, sel riski altındadır. Bölgeniz için güncel hava durumu bilgilerini nereden alacağınızı bilmek çok önemlidir. Öte yandan dışarıda suyla kaplı yollar gibi su basmış noktalarla karşılaşırsanız, suyun çekilmesini beklemek veya geri dönüp daha güvenli bir rota bulmak her zaman daha güvenlidir. Bu tür su birikintilerini geçmeye çalışmayın. Sel suları göründüklerinden çok daha hızlı ve güçlü olabilir ve bu nedenle daha tehlikeli olabilirler.

Şehirleri daha ıslak bir geleceğe uygun tasarlamak

Mühendisler, yağmurun verebileceği hasarı sınırlamak için yağmur suyu kontrol sistemleri tasarlarlar. Menfezler suyun aktığı yeri kontrol etmeye yardımcı olur ve genellikle insanların ve malların güvenli bir şekilde hareket etmesini sağlamak amacıyla suyu yolların ve demiryollarının altına yönlendirir. Yağmur suyu tutma havuzları ise sel durduktan daha sonraki bir zamanda serbest bırakılmak üzere su tutar. Birçok şehir ani sel baskınlarını azaltmak için yağmur bahçeleri, yeşil çatılar ve geçirgen kaldırımlar gibi yeşil altyapı sistemlerini de kullanıyor. Nehirler ve akarsular boyunca sulak alanların eski haline getirilmesi de taşkınların azaltılmasına yardımcı olabilir. Zira bu bölgelerde normal şartlar altında suyun aktığı ve yolunu bulduğu yerlerdir. Bu alanları yerleşim alanlarına çevirmek ve suyun aktığı yerlere çeşitli engeller koymak normal şartlar altında rahatlıkla bölgeden geçecek suyun taşkınlar ve sel felaketleri oluşturmasına neden olabilir.

İklim değişikliği nedeniyle geçmiş veriler yanıltıcı olabilir

Genellikle bu özellikleri oluşturmak için kullanılan tasarım standartları ve kuralları, çalışılan yerin geçmiş yağış verilerine dayanır. Mühendisler bu bilgiyi bir menfez, gölet veya başka bir yapının ne kadar büyük olması gerektiğini hesaplamak için kullanır. Alışılmadık derecede büyük taşkınlarla başa çıkmak için kapasiteler her zaman normalin biraz üzerinde olacak şekilde ayarlanır. Zira geçmiş veriler geleceğe dair sadece bir tahmin geliştirmemizi sağlar ve her zaman geçmişte yaşanandan daha büyük ve etkili felaketler ve hava olayları meydana gelebilir. Ancak özellikle son günlerde ABD'nin birçok yerinde, çok kısa bir süre içinde bir bölgeye önemli miktarda yağış bırakan daha yoğun fırtına olayları yaşanıyor. Son St. Louis ve Kentucky taşkınlarının her ikisi de istatistiksel olarak bu bölgelerde 1000 yılda bir meydana gelmesi beklenen bir ölçekteydi.

Finansman için yaşanan rekabet

İklim değişikliğiyle birlikte bu eğilimin devam etmesi bekleniyor, bu da planlamacıların ve mühendislerin gelecekte altyapıyı nasıl tasarlayacaklarını ve yöneteceklerini yeniden gözden geçirmeleri gerektiği anlamına geliyor. Ancak belirli bir yerde gelecekteki fırtına olaylarının ne kadar sık ​​veya yoğun olacağını tahmin etmek oldukça zor. Öte yandan iklim tahminlerine dayalı olarak daha yoğun fırtına olaylarının olması son derece muhtemel olsa da, en kötü durumlar için tasarım yapmak finansman için rekabet eden başka talepler olduğunda maliyet için yeterince uygun değildir. Günümüzde mühendisler, hidrologlar ve diğerleri, sel olaylarını ve kalkınma eğilimlerini modellemek de dahil olmak üzere gelecek için en iyi nasıl plan yapacaklarını anlamak için çalışıyorlar. Bu çalışmalar toplulukların kendilerini daha dayanıklı hale getirmelerine yardımcı olabilir. Bu durum gelecekte beklenen koşullara daha iyi uyum sağlayan güncellenmiş veri ve tasarım standartları gerektirecektir. Zira ABD’de de meydana geldiği gibi günümüzde yer alan standartlar değişen iklim koşulları nedeniyle yanıltıcı olabilir.

HABERNEDİYOR.COM | TAYFUR BAL – ÖZEL HABER